۵۰۰۰ هزار سال پیش، همان زمان هایی که همه‌ی ما فکر می کنیم علوم در ابتدایی ترین سطح خود بوده است، شهری در نزدیکی زابل علوم پزشکی و دیگر علوم و مهارت ها را به کمال رسانده است. این شهر که حالا خالی از سکنه است و تنها تور مسافرتی مردم را به خود می بیند، زمانی تمدن اصیل ایرانی را در خود جای داده بود و یکی از مهم ترین مناطق زندگی ایرانیان بوده است.
بله، از شهر سوخته سخن می گوییم، شهری که تمدن ایرانی در آن موج می زند و علم پزشکی، مهارت صنعت گری، مهارت انیمیشن سازی و … در آن رشد کرده است. شهری که قصه ای طولانی پشت خود دارد و منتظر است تا شما را با خود همراه کند. پس این شما و این شهر سوخته سیستان و بلوچستان…
سرفصل‌ها
تاریخچه شهر سوخته سیستان و بلوچستان
باستان شناسان سن شهر سوخته را حدود ۵۰۰۰ هزار سال تخمین زده‌اند. این شهر را هم دوره تمدن جیرفت می‌دانند و طی بررسی‌ها دریافته‌اند که این شهر هم دوره با دوران برنز است. از نظر تاریخ شناسان و کاوشگران، دوره عمر این شهر به چهار دوره تقسیم می‌شود و این چهار دوره، دوره ساخت شهر، رشد و شکوفایی، افول و نابودی است. در واقع، از ۱۴۰۰ سالی که مردم در این منطقه زندگی کرده‌اند، ۳۰۰ سال آن دوره رشد و شکوفایی بوده است.
این منطقه در ابتدا بسیار سرسبز و خوش آب‌وهوا بوده و کشاورزی در آنجا رونق داشته است. در واقع، کشاورزی یکی از مشاغل مردم شهر سوخته بوده است. شهر سوخته حدود ۲۸۰ هکتار مساحت داشته و این مساحت به ۵ بخش تقسیم شده است. بخش مسکونی، صنعتی، مرکزی، گورستان و بخش بنای یادمان. نکته جالب توجه درباره تاریخ این شهر این است که شهر سوخته به هیچ عنوان سلاح جنگی و باروهای جنگی نداشته است. به همین دلیل، شهر سوخته را شهر صلح نیز نامیده‌اند.
چرا نام این شهر، شهر سوخته است؟
مطمئنا فکر می‌کنید که این شهر بارها آتش گرفته و روزگار آن با آتش به سر رسیده است. در حالی که اینطور نیست و این شهر تنها شاهد دو آتش سوزی بزرگ در کل عمر خود بوده است. بنابراین، دلیل نامگذاری این شهر به شهر سوخته، وجود آتش‌سوزی‌های گسترده در آن نیست، بلکه به دلیل وجود خاکسترهای فراوان در آن مکان است. خاکسترهای این منطقه نیز به دلیل وجود کوره‌های فراوان در مناطق صنعتی و رونق صنعت در این شهر بوده است.
نام اصلی شهر سوخته چیست؟
این شهر با نام اصلی “شهر سوخته ” شناخته می شود که در متون باستانی و منابع تاریخی به همین نام ثبت شده است. این نام برگرفته از وضعیت ویرانه های این شهر است که به دلیل آثاری از سوختگی گسترده در لایه های باستانی آن، توسط باستان شناسان انتخاب شد. در منابع تاریخی و اسناد محلی، نام دیگری برای این شهر ذکر نشده و هویت دقیق آن در تمدن های هم جوار (مانند ایلام یا بین النهرین) هنوز به طور قطعی مشخص نیست. با این حال، برخی پژوهشگران حدس می زنند که این شهر ممکن است با نام “زَرَنگ” یا “زاهک” در متون کهن مرتبط باشد، اما این فرضیه ها نیازمند شواهد بیشتری هستند.
چرا باید از شهر تاریخی سوخته دیدن کنیم؟
دیدن یک شهر که حالا هیچ اثری از آن باقی نمانده است شاید کمی غیر منطقی به نظر برسد، اما این شهر، یک شهر معمولی نیست. بنابراین، باید متن زیر را مطالعه کنید تا بدانید چرا دیدن شهر سوخته زابل اهمیت دارد.
- کشف چشم مصنوعی: همانطور که بالاتر نیز گفتیم، شهر سوخته شهری است که علم پزشکی را به کمال رسانده است. کشف یک چشم مصنوعی از محل دفن خانوم جوان گویای این مسئله است.
- کشف جمجمه جراحی شده: علم پزشکی موجود در این منطقه تنها به چشم مصنوعی خلاصه نمی‌شود و کاوشگری‌ها از کشف یک جمجه جراحی شده نیز خبر داده‌اند. این جمجمه برای دختر خردسالی بوده که به هیدروسفالی مبتلا بوده است و پزشکان در جراحی انجام شده قسمتی از استخوان مغز او را برداشته‌اند.
- ساخت سیستم لوله کشی: در شهر سوخته زابل شهرسازی به بهترین شکل ممکن انجام شده بود. شبکه‌ها و لوله‌های درون زمین و دیوار، نشان دهنده وجود سیستم دفع فاضلاب یا آبرسانی به مناطق مسکونی و صنعتی بوده است.
- پیدایش اولین انیمیشن تاریخ: طراحی روی یکی از ظروف به جا مانده از شهر سوخته نشان می‌دهد که اهالی این شهر اهل هنر هم بوده‌اند. روی این ظرف چند تصویر متوالی طراحی شده است و شما با دنبال کردن تصویر غرق در یک نمایش می‌شوید.
- ساخت اولین خط کش تاریخ: شهر سوخته سیستان و بلوچستان دستی در حساب و کتاب هم داشته است و وجود خط کش با دقت نیم‌میلی‌متری گویای این مسئله است.
- پیدایش اولین تخته نرد: تخته نرد از دیگر وسایلی است که در این شهر پیدا شده است. این تخته را از گورستان آن منطقه پیدا کرده‌اند. تخته نرد شهر سوخته زابل ۶۰ مهره داشته و روی آن با طرح مار به خود پیجیده طراحی شده بود.
چه دیدنی هایی در اطراف شهر سوخته وجود دارد؟
در سفر به شهر سوخته، به دیدنی‌های اطراف این شهر نیز سر بزنید. شهر سوخته نباید تنها مقصد گردشگری شما باشد و باید از قلعه سه کوهه، قلعه رستم و … نیز دیدن کنید.
- قلعه رستم: قلعه رستم که قدمت آن به دوره صفویه بازمی‌گردد، در ۷۰ کیلومتری سمت جنوب غربی زابل واقع شده است. این قلعه شامل برج نگهبانی، ساختمان مسکونی با نمای آجری و … است.
- قلعه سه کوهه: قلعه سه کوهه نیز متعق به دوره صفوی است و حاکمیت آن را میرقنبر، رئیس قبیله سربندی به عهده داشته است. قلعه سه کوهه را نماد مبارزه با استبداد انگلستان می‌دانند. این قلعه در ۲۰ کیلومتری شهر سوخته واقع شده است.
- آسبادهای حوض دار: حدود دو هزار و هشتصد سال پیش، تعدادی آسباد برای تامین آب در منطقه حوض دار ایجاد شده بود. این آسبادها در ۷ کیلومتری سمت جنوبی شهر سوخته قرار دارند.
- کوه خواجه: این کوه تنها یک کوه ساده نیست و در آن گورستان، کاخ، آتشده و زیارتگاه خواجه مهدی وجود دارد. این کوه حدود ۶۰۰ متر است و در ۵۷ کیلومتری سمت شمال غربی شهر سوخته واقع شده است.
شهر سوخته کجاست و چه زمانی به آنجا سفر کنیم؟
اگر می‌خواهید ماشین زمان را سوار شوید و ۵۰۰۰ هزار سال به عقب برگردید، باید به سمت استان سیستان و بلوچستان و شهر زابل حرکت کنید. در ۵۰ کیلومتری جاده زابل به زاهدان، به شهر سوخته می‌رسید و زمان سال‌ها به عقب برمی‌گردد. شما می‌توانید برای سفر به شهر تاریخی سوخته هم از خودرو و هم از هواپیما استفاده کنید. هواپیما شما را به شهر زابل می‌رساند و از آنجا به بعد که چیزی حدود یک ساعت است را باید با ماشین حرکت کنید.
اگر قصد داشتید تا با یک تور یک روزه از این شهر بازدید کنید، فصل پاییز را برای سفر انتخاب کنید. اوایل تا اواسط پاییز بهترین زمان برای سفر به این شهر است و از گرمای وحشتناک بهار و تابستان خبری نیست. البته، این منطقه در معرض طوفان‌های شن است و بهتر است قبل از سفر به آنجا این موضوع را از سمت هواشناسی بررسی کنید. البته، طوفان‌های شن معمولا در تیرماه رخ می‌دهند.
عجایب شهر سوخته
شهر سوخته به عنوان یکی از پیشرفته ترین تمدن های عصر برنز، عجایب فراوانی دارد که از جمله ی آن ها میتوان به اولین نمونه ی جراحی مغز در جهان با قدمت ۴۸۰۰ سال اشاره کرد. همچنین، کشف قدیمی ترین انیمیشن جهان روی یک جام سفالی که طرح یک بز را در حال پریدن به سوی درخت نشان می دهد، از شگفتی های این شهر است. سیستم پیشرفته ی آبرسانی و فاضلاب، ساخت ابزار های نجومی و استفاده از صنعت چرم و پارچه های رنگارنگ با الیاف طبیعی نیز از دیگر نوآوری های ساکنان این شهر محسوب می شوند. افزون بر این، یافتن چشم مصنوعی ساخته شده از قیر و طلا در اسکلت یک زن، گواهی بر دانش پزشکی پیشرفته ی این تمدن است.
برای مطالعه بیشتر: جاذبه های گردشگری محمودآباد
گنج های شهر سوخته
گنجینه های شهر سوخته نه طلا و جواهرات، بلکه دستاورد های علمی و فرهنگی بی نظیر آن هستند. از مهم ترین کشفیات این شهر میتوان به ظروف سفالی منقوش با طرح های پیچیده ی هندسی و حیوانی، مهرهای سنگی با نقوش نمادین برای تجارت و ابزارهای پیشرفته ی فلزی مانند درفش ها و سوزن های جراحی اشاره کرد. همچنین، کشف تخته نردی باستانی با مهره های سنگی و تاس، نشان دهنده ی سبک زندگی و تفریحات ساکنان این شهر است. گورستان های شهر سوخته نیز گنجین های از اطلاعات را در خود جای داده اند، از جمله اسکلت هایی با نشانه های بیماری های نادر و اشیای همراه مردگان که بیانگر اعتقادات مذهبی و اجتماعی این تمدن است.
علت سوختن شهر سوخته
دلیل اصلی نابودی شهر سوخته هنوز به صورت قطعی مشخص نیست، اما نظریه های غالب بر پایه ی شواهد باستان شناسی نشان می دهند که تغییرات اقلیمی و خشکسالی طولانی مدت عامل اصلی رها سازی این شهر بوده است. کاهش آب رودخانه ی هیرمند و بیابان زایی فزاینده، کشاورزی و اقتصاد شهر را نابود کرد. افزون بر این، آتش سوزی های مکرر که در لایه های مختلف خاکستر در محوطه ی شهر دیده می شود، احتمالاً ناشی از درگیری های داخلی، حمله ی اقوام مهاجم، یا حوادث طبیعی مانند آتش سوزی های غیر عمد بوده است. با این حال، هیچ نشانه ی قطعی از جنگ یا تهاجم گسترده در لایه های آخر شهر یافت نشده است.
برای مطالعه بیشتر: بهترین زمان سفر به کاشان
نژاد مردم شهر سوخته
مردم شهر سوخته به اقوام باستانی ساکن در فلات ایران تعلق داشتند که احتمالاً با تمدن های هم جوار مانند جیرفت، ایلام و درهی سند (هندوستان) ارتباط فرهنگی و تجاری داشتند. مطالعات انسان شناسی روی اسکلت های یافت شده نشان می دهد که نژاد ساکنان ترکیبی از نژاد مدیترانه ای (شایع در خاورمیانه) و نژاد آسیای جنوبی بوده است. برخی پژوهش های ژنتیکی اخیر نیز حاکی از ارتباط احتمالی این مردم با اقوام هندوایرانی است که بعد ها به سوی غرب و شمال کوچ کردند. زبان آن ها ناشناخته است، اما شباهت های هنری و صنعتی با تمدن های بین النهرین، نشان دهنده ی تعاملات گسترده ی فرهنگی است.
شهر سوخته و هزار و یک راز
شهر سوخته زابل که امروزه برای تور چند روزه تفریحی انتخاب می شود، سرگذشت طولانی داشته و شاهد اتفاقات و پیشرفت های بسیاری در طول عمر خود بوده است. از ساخت اشیای زینتی گرفته تا ساخت اولین چشم مصنوعی و عمل مغز همه و همه در این شهر ظهور پیدا کرده است. به همین دلیل، شهر سوخته سیستان و بلوچستان شهری نیست که بتوان ساده از آن گذشت و باید هر طور که شده از این شهر باتمدن دیدن کرد. پس نگران هزینه های سفر نباشید زیرا تخفیفان با ارائه تخفیفات ویژه مانند کد تخفیف اقامت ۲۴ شما را در این سفر جذاب و دیدنی همراهی خواهد کرد.
سوالات متداول
قدیمی ترین شیء کشف شده در شهر سوخته چیست؟
قدیمی ترین شیء، جام سفالی با نقوش انیمیشنی از یک بز است که حدود ۵۲۰۰ سال قدمت دارد و به عنوان نخستین نمونه ی انیمیشن در جهان شناخته می شود.
آیا شهر سوخته در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است؟
بله، این محوطه ی باستانی در سال ۲۰۱۴ به عنوان هجدهمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.
مهمترین منبع اقتصادی شهر سوخته چه بود؟
کشاورزی مبتنی بر رودخانه ی هیرمند، صنعت سفالگری و تجارت با مناطق دور دست (مانند بین النهرین و درهی سند) پایه های اقتصاد این شهر را تشکیل می دادند.
چرا این شهر به عنوان “شهری مدرن” در عصر خود شناخته می شود؟
به دلیل سیستم مدیریت آب پیشرفته، بیمارستان و ابزار جراحی، طراحی شهری منظم، و نوآوری های صنعتی مانند تولید پارچه های رنگرزی شده.
آیا ارتباطی بین شهر سوخته و تمدن های اسطوره ای مانند آتلانتیس وجود دارد؟
خیر، این شهر یک تمدن کاملاً واقعی و مستند است و ارتباط آن با اسطوره ها صرفاً حدس های بدون پشتوانه ی علمی است.
مطالب مرتبط:
معرفی زیباترین رودخانه‌های ایران
مطالب مرتبط
جدیدترین پست ها
هیدرودرم چیست و چگونه پوست شما را زیبا و جوان‌تر می‌کند؟
زیبایی و جوانسازی پوست صورت همیشه جزو اصل های زیبایی و سلامتی است. به همین دلیل است که همیشه به دنبال راه هایی برای پاکسازی و زیبایی…
