عمارت کلاه فرنگی تهران، یکی از آثار تاریخی درخشان دوره قاجار بوده که بازدید از آن می‌تواند یکی از جذاب ترین تفریحات ارزان تهران برای دوستداران تاریخ و فرهنگ باشد. در ادامه این مقاله با معرفی تاریخچه و ویژگی های معماری این عمارت باشکوه، شما را به سفری جذاب در میان زیبایی های پنهان تهران قدیم دعوت می کنیم. کشف جزئیات معماری و تزئینات این بنا، علاقه مندان را با فرهنگ غنی ایران و تاریخ گذشته تهران بیش از پیش آشنا خواهد ساخت.
سرفصل‌ها
عمارت کلاه فرنگی چیست؟
عمارت کلاه فرنگی یکی از نماد های تاریخی ایران است که اغلب در باغ های سلطنتی و کاخ های قدیمی ساخته می شد. این بناها با سقف هایی گنبدی شکل و طراحی خاص، برای استراحت، پذیرایی یا تفریح پادشاهان و درباریان مورد استفاده قرار می گرفتند. در فرهنگ معماری ایرانی، کلاه فرنگی ها نوعی آمیختگی از زیبایی، آرامش و تشریفات سلطنتی را به نمایش می گذارند. بنای کلاه فرنگی عشرت آباد نیز از جمله شاخص ترین نمونه های این سبک معماری در تهران به شمار می آید. وجود چنین عمارتی در قلب پایتخت، پیوندی زنده میان تاریخ قاجاری و فضای شهری امروز ایجاد کرده است.
عمارت کلاه فرنگی تهران کجاست؟
عمارت کلاه فرنگی تهران در قلب منطقه ای تاریخی از پایتخت جای گرفته و یکی از قدیمی ترین بناهای به جا مانده از دوران قاجار به شمار می رود. این عمارت در شرق تهران، در محدوده ی میدان عشرت آباد که امروزه آن را با نام میدان سپاه می شناسند، واقع شده است. ساختمان در نزدیکی پادگان ولیعصر (که همان پادگان عشرت آباد پیشین است) قرار دارد و به واسطه جایگاهش در دل منطقه ای نظامی، همواره در سایه نوعی محدودیت برای بازدید عمومی قرار داشته است. این موقعیت مکانی خاص، باعث شده عمارت در گذر سال ها از گزند بسیاری از تغییرات شهری در امان بماند و اصالت تاریخی اش حفظ شود.
چگونه به عمارت کلاه فرنگی عشرت آباد برسیم؟
دسترسی به عمارت کلاه فرنگی عشرت آباد از نقاط مختلف شهر تهران بسیار آسان است و می توان از طریق مترو، اتوبوس، تاکسی یا خودروی شخصی به این محل رسید. اگر با خودروی شخصی حرکت می کنید، کافی است وارد بزرگراه صیاد شیرازی شوید تا به صورت مستقیم به میدان سپاه برسید؛ از آنجا به راحتی می توانید کاخ را در اطراف پادگان ولیعصر پیدا کنید. مسیر دیگر از خیابان انقلاب آغاز می شود و پس از عبور از میدان فردوسی یا میدان امام حسین (ع)، به خیابان سپاه یا خواجه نصیر طوسی می رسید که در نهایت شما را به محل مورد نظر هدایت می کند.
برای کسانی که از حمل و نقل عمومی استفاده می کنند، بهترین گزینه مترو است. ایستگاه میدان امام حسین (ع) در خط ۲، نزدیک ترین ایستگاه به عمارت است. پس از پیاده شدن، باید مسیر کوتاهی را با تاکسی یا پیاده به سمت میدان سپاه طی کنید. همچنین، اگر با اتوبوس های BRT خط یک (آزادی – تهرانپارس) سفر می کنید، می توانید در ایستگاه امام حسین (ع) پیاده شوید. از آنجا، مسیر مشابهی را تا میدان سپاه و محدوده پادگان طی خواهید کرد تا به عمارت برسید. با وجود قرار داشتن در منطقه ای نظامی، مسیر رسیدن به این بنای تاریخی همچنان یکی از ساده ترین مسیرها در شرق تهران است.
برای مطالعه بیشتر: بهترین استیک تهران کجاست
تاریخچه عمارت کلاه فرنگی عشرت آباد
در میانه دوران شکوه قاجار، ناصرالدین شاه در سال ۱۲۵۲ شمسی فرمان ساخت کاخی ییلاقی در شمال شرق تهران را صادر کرد؛ کاخی که بعد ها با نام عمارت کلاه فرنگی عشرت آباد شناخته شد. این مجموعه صرفاً یک ساختمان مجلل نبود، بلکه به گونه ای طراحی شده بود که پاسخگوی نیازهای تفریحی، آیینی و سلطنتی شاه باشد. اطراف حوض مرکزی، حدود ۳۰ واحد دو اتاقه برای همسران شاه ساخته شد که به شکل نیم دایره دور تا دور مجموعه قرار گرفته بودند؛ فضایی که تلفیقی از آرامش، زیبایی و اقتدار را به نمایش می گذاشت.
این عمارت در ابتدا محل برگزاری مراسم عروسی سلطنتی و تفریحات درباری بود، اما با پایان یافتن دوران قاجار، مسیر تاریخ آن تغییر کرد. در دوره پهلوی، این کاخ به تصرف نهادهای نظامی درآمد و مدتی بعد به شهربانی و حتی زندان تبدیل شد. هر چند در سال ۱۳۴۶ نام آن در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد، اما همچنان درهای آن به روی مردم بسته ماند و حضور نظامیان مانع از بازدید عمومی شد.
با وقوع انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، این بنای تاریخی در جریان درگیری ها آسیب هایی دید؛ هنوز هم جای گلوله ها بر دیوارهای آن باقی است و روایتگر روزهای پرتنش آن دوران است. پس از پیروزی انقلاب، کاخ به دست سپاه پاسداران افتاد و تا امروز نیز در اختیار نیروی هوایی سپاه قرار دارد.
امروزه، بخش زیادی از محوطه کاخ از میان رفته و تنها عمارت اصلی باقی مانده است؛ خانه های دو اتاقه، باغ ها و دیگر سازه ها از دل تاریخ محو شده اند. با این حال، گاهی زمزمه هایی از بازسازی و حتی احتمال بازگشایی درهای این اثر ارزشمند به گوش می رسد؛ شاید روزی دوباره شکوه گذشته آن در معرض دید عموم قرار گیرد.
برای مطالعه بیشتر: دریاچه های اطراف تهران
معماری عمارت کلاه فرنگی چگونه است؟
در قلب این باغ، حوضی وسیع با فواره های متعدد وجود دارد و دور تا دور آن حدود سی خانهٔ کوچک دو اتاقه به شکل نیم دایره ساخته شده است که هر کدام مأمن یکی از همسران شاه به شمار می رفت. عمارت چهار طبقه کلاه فرنگی در مرکز این مجموعه خود نمایی می کند و به عنوان کاخ ییلاقی ناصرالدین شاه مصارف تشریفاتی و تفریحی داشته است.
تزئینات معماری داخلی و نمای بیرونی عمارت نمونه ای بارز از هنر چند وجهی دوره قاجار است. نمای ساده اما استوار بنا با ردیف پنجره های چوبی طبقات بالا تزئین شده و سقف هرم شکل آن جلوه ای ماندگار دارد. درون ساختمان، آیینه کاری های ظریف، مقرنس های هنرمندانه و نقاشی های دیواری زیبایی قابل توجهی به فضا می بخشیدند. شاه نشین عمارت نیز با گچ بری ها و آینه کاری های دل نشین مزین شده بود که درخشش آن یاد آور شکوه روزهای پیشین است. با وجود این زیبایی‌ها، عمارت کلاه فرنگی همچنان در دل خود رازهایی از تاریخ معماری و زندگی دربار قاجار را حفظ کرده که بازدید از آن، هر گردشگر یا پژوهشگری را به تأمل وا می دارد.
برای مطالعه بیشتر: باغ دلگشا شیراز
بخش‌های مختلف عمارت کلاه فرنگی تهران
در این بخش به سراغ بررسی بخش های بیرونی و داخلی عمارت می رویم:
محوطه بیرونی عمارت
محوطه بیرونی عمارت کلاه فرنگی، تصویری دلنشین از شکوه دوران قاجار را در ذهن تداعی می کند. باغی وسیع، با درختانی منظم و سرسبز، همچون فرشی سبز در اطراف عمارت گسترده شده و آرامش خاصی به فضا بخشیده است. اگر چشم اندازی ذهنی از این باغ بخواهیم ترسیم کنیم، باید حوضی گرد را در مرکز تصور کنید و ساختمان هایی به شکل نیم دایره را در اطراف آن که پنجره های چوبیشان به سوی حوض باز می شوند. زمانی در این باغ، حوض ها و فواره های متعددی جریان داشت و خانه های کوچک تری هم اطراف عمارت قرار داشتند، اما اکنون بیشتر آن ها از بین رفته اند و تنها بنای اصلی پابرجا مانده است
درخت کاری های منظم، گل کاری های تزئینی و فضای دل نشینی که در هر گوشه باغ به چشم می خورد، بخشی از اصالت و ظرافت طراحی ایرانی را به نمایش می گذارد. چنین فضایی با وجود سادگی امروزش، باز هم می تواند حس قدم زدن در دل تاریخ را به هر بازدید کننده منتقل کند.
ساختمان اصلی و تزئینات داخلی عمارت کلاه فرنگی
بنای اصلی عمارت کلاه فرنگی تلفیقی هنرمندانه از سبک ایرانی و نشانه هایی از معماری اروپایی است. طراحی شش ضلعی عمارت، ایوانی با ستون های کشیده، پنجره های چوبی که به باغ باز می شوند و گنبدی مرکزی که بالای ساختمان خود نمایی می کند، همگی به خوبی ترکیب فرهنگ های معماری را نشان می دهند. در نمای بیرونی، از آجرکاری، کاشی کاری، مقرنس کاری و آینه کاری به زیبایی استفاده شده که در کنار سقف شیروانی، جلوه ای خاص به بنا می بخشد.
داخل عمارت، تالار مرکزی با گنبد مرتفع خود اولین چیزی است که توجه ها را جلب می کند. در میانه این تالار، حوضی بزرگ از جنس سنگ مرمر دیده می شود که زمانی آب در آن جریان داشت. چهار شاه نشین اطراف این تالار، آن را محصور کرده اند و تزئینات چشم نوازی مانند آینه کاری‌های درخشان، مقرنس های پیچیده، رسمی بندی های هنرمندانه و طرح های لانه زنبوری در جای جای آن به چشم می خورد. دیوارها با نقش هایی از گل، پرنده، طرح های اسلیمی و صحنه هایی از شکار تزئین شده اند؛ نقوشی که هنر ایرانی را در سطحی بی نظیر به نمایش می گذارند.
برای مطالعه بیشتر: باغ وحش مشهد
آیا امکان بازدید عمارت کلاه فرنگی وجود دارد؟
متأسفانه امروزه این بنا در حصار پادگان ولیعصر (پادگان عشرت آباد سابق) قرار دارد و دسترسی عمومی به آن محدود است. از دهه ۱۳۸۰ خورشیدی که بزرگراه صیاد شیرازی در کنار این محدوده ساخته شد، بخش هایی از دیوار حصار بازگشایی و نمای بیرونی عمارت قابل رؤیت از حاشیه بزرگراه گردید. همچنین در سال های اخیر مسئولان سازمان میراث فرهنگی به همراه نهاد های مرتبط، از جمله شهرداری تهران و سپاه پاسداران، مذاکراتی را برای مرمت و تبدیل این عمارت به موزه آغاز کرده اند تا در آینده ای نزدیک امکان بازدید همگانی از این اثر تاریخی فراهم گردد. تا آن زمان، علاقه مندان می توانند از مسیرهای آزاد در اطراف پادگان عبور کرده و نگاهی اجمالی به این بنای شگفت انگیز داشته باشند.
سخن آخر
در نهایت باید گفت که عمارت کلاه فرنگی عشرت آباد نمادی ارزشمند از تاریخ و فرهنگ غنی ایران است. بازدید از این عمارت تاریخی (حتی اگر تنها دیدن نمای بیرونی آن باشد) می تواند درک شما را از دوره قاجار و سبک زندگی آن زمان ارتقا دهد. تجربه های فرهنگی نظیر بازدید از بناهای تاریخی، معمولاً اشتیاق فرد را برای مطالعه و آشنایی بیشتر با میراث ملی افزایش می دهند.
علاقه مندان به تاریخ، هنر و کتاب خوانی می توانند با استفاده از «کد تخفیف ایران کتاب» ارائه‌شده توسط وبسایت تخفیفان، کتاب های مرتبط با دوره قاجار و معماری ایرانی را با شرایط و تخفبف ویژه تهیه کنند. بهره گیری از این تخفیف نه تنها دسترسی آسان تری به منابع معتبر تاریخی فراهم می آورد، بلکه راهی جذاب برای گسترش دانش و تعمیق علاقه مندی به میراث فرهنگی کشور خواهد بود.
سوالات متداول
عمارت کلاه فرنگی عشرت آباد در کدام شهر است؟
عمارت کلاه فرنگی عشرت آباد در شهر تهران قرار دارد. این عمارت تاریخی در محله عشرت آباد واقع شده و بخشی از یک مجموعه بزرگ سلطنتی از دوران قاجار بوده است. امروزه این بنا در محدوده شمال شرقی تهران و درون یکی از پادگان های سپاه قرار گرفته و به همین دلیل، دسترسی عمومی به آن محدود شده است.
بهترین زمان بازدید از عمارت کلاه فرنگی چه موقع است؟
با اینکه در حال حاضر امکان بازدید عمومی از عمارت وجود ندارد، اما اگر شرایطی برای بازدید فراهم شود، بهترین زمان آن فصل بهار و اوایل پاییز خواهد بود. در این ایام، باغ اطراف عمارت سرسبز و پرگل است و آب و هوای معتدل تهران لذت حضور در فضای تاریخی را دو چندان می کند. همچنین، در بهار می توان حال و هوای واقعی دوران شکوه قاجاری را در فضای سبز اطراف عمارت بهتر احساس کرد.
مطالب مرتبط
جدیدترین پست ها
عمارت کلاه فرنگی تهران | مکانی که حق بازدید از آن را ندارید
عمارت کلاه فرنگی تهران، یکی از آثار تاریخی درخشان دوره قاجار بوده که بازدید از آن می‌تواند یکی از جذاب ترین تفریحات ارزان تهران برای دوستداران تاریخ…
