انواع اختلالات شخصیتی | علائم و علت ۱۲ نوع + بهترین درمان

اگر می خواهید با دنیای پیچیده اختلالات شخصیتی آشنا شوید و بفهمید چگونه این اختلالات بر زندگی روزمره افراد تاثیر می گذارند، این مقاله برای شما نوشته شده است. در طول مقاله به توضیح کامل انواع اختلالات شخصیتی، علائم و مثال های قابل فهم برای زندگی واقعی پرداخته ایم تا بتوانید شناخت دقیق تری پیدا کنید.

آشنایی با این اختلالات می تواند به شما کمک کند در مواجهه با خود یا اطرافیان بهتر عمل کنید و نیاز به حمایت حرفه ای را درک کنید. برای شروع مسیر، مراجعه به مراکز روانشناسی مشاوره اهمیت زیادی دارد، زیرا متخصصان با تجربه می توانند راهکارهای عملی و درمانی مناسب در این خصوص ارائه دهند. ادامه مقاله را از دست ندهید تا با جزئیات هر اختلال و روش های مدیریت آن آشنا شوید و بتوانید زندگی شخصی و روابط خود را بهتر مدیریت کنید.

اختلال شخصیتی چیست؟

اختلال شخصیتی به مجموعه ای از الگوهای رفتاری و فکری گفته میشود که با هنجارهای رایج جامعه تفاوت دارد و باعث مشکلات جدی در زندگی فرد می شود. این اختلال ها معمولا پایدار هستند و از نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع میشوند. برای مثال فردی که اختلال شخصیت دارد ممکن است در روابط اجتماعی خود دچار مشکل شود، چون شیوه برخورد یا تفکر او با دیگران متفاوت است. چنین افرادی اغلب احساس میکنند کسی آنها را درک نمی کند یا دنیا علیه آنهاست.

یکی دیگر از ویژگی های اختلال شخصیتی این است که فرد برخلاف کسانی که دچار بیماری های روانی موقتی میشوند، معمولا تغییر پایدار در رفتار و افکار خود نشان میدهد. همین مسئله باعث میشود زندگی روزمره، شغلی و خانوادگی آنها دچار چالش های جدی شود. برای نمونه فردی با اختلال شخصیت ضداجتماعی ممکن است بدون توجه به قانون یا احساسات دیگران دست به رفتارهای آسیب زننده بزند.

علائم اختلال چند شخصیتی

• وجود دو یا چند هویت یا شخصیت مجزا که هر کدام شیوه فکر کردن، احساس و رفتار متفاوتی دارند
• تغییر ناگهانی بین هویت ها بدون آگاهی یا کنترل فرد
• مشکلات شدید در حافظه، مثل فراموش کردن اتفاقات روزمره، اطلاعات شخصی یا زمان های طولانی زندگی
• احساس غریبه بودن با خود یا بدن خود، گویی فرد از بیرون به خودش نگاه میکند
• احساس جدا بودن از محیط اطراف یا حس غیرواقعی بودن دنیا
• تغییرات ناگهانی در لحن صدا، زبان بدن یا حتی سلیقه غذایی و لایق فرد
• رفتارهای متناقض و غیرقابل پیش بینی که اطرافیان را گیج میکند
• اضطراب شدید، افسردگی یا احساس پوچی در کنار تغییر شخصیت ها
• مشکلات در روابط اجتماعی به دلیل ناپایداری رفتار و گفتار
• سردرد، مشکلات خواب یا احساس خستگی مداوم همراه با تغییر شخصیت ها
• تمایل به آسیب زدن به خود یا افکار خودکشی در برخی موارد شدید
• تجربه فلش بک یا یاد آوری ناگهانی اتفاقات آسیب زا در گذشته

برای مطالعه بیشتر: ذهن آگاهی چیست

انواع اختلالات شخصیتی

در این بخش قصد داریم ۱۲ نوع اختلال شخصیتی را با مثال هایی واقعی برای شما بیان کنیم:

اختلال شخصیتی پارانوئید

اختلال شخصیتی پارانوئید یکی از انواع اختلالات است که در آن فرد همیشه به دیگران بی اعتماد است و تصور میکند اطرافیان قصد آسیب رساندن به او را دارند. این افراد اغلب حرف های ساده دیگران را تهدید آمیز برداشت میکنند و مدام دنبال نشانه ای برای تایید شک هایشان هستند. برای مثال ممکن است اگر همکارشان یک روز با آنها سلام نکند، سریع تصور کنند که علیه آنها توطئه ای در حال شکل گیری است. چنین نگرشی باعث میشود روابط خانوادگی و اجتماعی آنها پرتنش باشد، چون همیشه در حالت دفاعی هستند و کمتر به دیگران اعتماد می کنند.

اختلال شخصیت ضداجتماعی

افراد مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی معمولا بی توجه به قوانین جامعه و حقوق دیگران عمل میکنند. آنها اغلب دروغ میگویند، از دیگران سوء استفاده میکنند و هیچ احساس پشیمانی نسبت به کارهایشان ندارند. برای مثال ممکن است کسی با این اختلال بدون توجه به امنیت دیگران رانندگی پرخطر انجام دهد یا حتی به راحتی دزدی کند. این افراد معمولا جذابیت ظاهری دارند و در ابتدا دیگران را تحت تاثیر قرار میدهند اما در عمل باعث آسیب های جدی به اطرافیان میشوند. مشکل اصلی این است که وجدان و حس مسئولیت پذیری در آنها بسیار ضعیف است.

برای مطالعه بیشتر: بیماری پانیک چیست

اختلال شخصیتی خود شیفته

اختلال شخصیتی خود شیفته با بزرگ بینی و نیاز شدید به تحسین دیگران شناخته میشود. فردی که دچار این اختلال است همیشه خود را برتر از بقیه میداند و توقع دارد دیگران به او توجه ویژه نشان دهند. برای مثال ممکن است فردی در محل کار انتظار داشته باشد همه از او تعریف کنند و اگر کسی انتقاد کوچکی کند، به شدت ناراحت یا عصبانی شود. چنین افرادی اغلب همدلی کمی با دیگران دارند و بیشتر به منافع شخصی خود اهمیت میدهند. در ظاهر ممکن است بسیار بااعتماد به نفس به نظر برسند، اما در واقع درونی شکننده دارند و تحمل شکست برایشان بسیار سخت است.

اختلال شخصیتی مرزی

اختلال شخصیتی مرزی با بی ثباتی شدید در احساسات و روابط شناخته میشود. افراد مبتلا به این اختلال معمولا در یک لحظه عاشق کسی میشوند و لحظه بعد از او متنفر میشوند. آنها احساس پوچی دائمی دارند و ممکن است برای پر کردن این خلا دست به رفتارهای پرخطر بزنند. برای مثال فردی با این اختلال ممکن است در یک روز چند بار تصمیم به جدایی از شریک عاطفی اش بگیرد و دوباره به او برگردد. همچنین تمایل به آسیب زدن به خود یا تهدید به خودکشی در این افراد شایع است. مدیریت روابط با چنین فردی برای اطرافیان بسیار دشوار میشود.

اختلال شخصیتی نمایشی

افراد دارای اختلال شخصیتی نمایشی همیشه به دنبال جلب توجه هستند و اگر در مرکز توجه نباشند احساس ناراحتی میکنند. آنها اغلب از ظاهر، لباس یا حتی رفتارهای نمایشی برای جذب نگاه دیگران استفاده میکنند. برای مثال ممکن است در یک جمع عادی شروع به تعریف کردن داستانی اغراق آمیز کنند یا لباس های بسیار جلب توجه بپوشند. این افراد احساسات خود را به شکل اغراق شده نشان میدهند و روابطشان بیشتر سطحی است تا عمیق. مشکل اینجاست که در پشت این نمایش ها معمولا عزت نفس پایینی پنهان شده است.

اختلال شخصیت اجتنابی

اختلال شخصیت اجتنابی باعث میشود فرد از ترس طرد شدن یا مسخره شدن، از حضور در جمع ها و روابط اجتماعی دوری کند. آنها به شدت نیاز به پذیرفته شدن دارند اما ترس از شکست یا تحقیر باعث میشود گوشه گیر باشند. برای مثال ممکن است فردی با این اختلال شغلی را که دوست دارد قبول نکند چون فکر میکند توانایی اش کافی نیست یا دیگران او را رد خواهند کرد. این افراد معمولا احساس کمبود اعتماد به نفس دارند و به راحتی خود را با دیگران مقایسه میکنند. در نتیجه روابط اجتماعی و فرصت های شغلی زیادی را از دست میدهند.

اختلال شخصیت اسکیزوئید

اختلال شخصیت اسکیزوئید باعث میشود فرد تمایلی به برقراری رابطه صمیمی با دیگران نداشته باشد و بیشتر وقتش را به تنهایی بگذراند. چنین افرادی معمولا به نظر سرد، بی احساس یا دور از اجتماع میرسند. برای مثال ممکن است فردی با این اختلال در محل کار فقط وظایف خود را انجام دهد و هیچ علاقه ای به دوستی یا گپ زدن با همکاران نداشته باشد. آنها بیشتر به فعالیت های فردی مانند مطالعه یا بازی های فکری علاقه دارند و به ندرت وارد روابط عاطفی میشوند. همین موضوع باعث میشود دیگران آنها را گوشه گیر یا بی تفاوت بدانند، در حالی که درونشان بیشتر به آرامش شخصی نیاز دارند تا هیجان اجتماعی.

برای مطالعه بیشتر: رفع بوی بد دهان

اختلال شخصیت وابسته

اختلال شخصیت وابسته با نیاز شدید به مراقبت و حمایت دیگران مشخص میشود. افراد مبتلا به این اختلال معمولا از تصمیم گیری مستقل میترسند و همیشه دنبال فردی هستند که راهنمایی شان کند. برای مثال ممکن است کسی با این اختلال حتی برای انتخاب لباس روزانه یا تصمیم های کوچک زندگی مثل خرید یک وسیله ساده، به نظر دیگران وابسته باشد. این افراد از تنهایی وحشت دارند و حاضرند حتی در روابط ناسالم بمانند تا تنها نمانند. همین وابستگی شدید میتواند باعث شود دیگران از آنها سوء استفاده کنند.

اختلال شخصیت وسواسی

اختلال شخصیت وسواسی با دقت بیش از حد، نظم افراطی و نیاز به کنترل همه چیز شناخته میشود. افراد مبتلا به این اختلال همیشه میخواهند همه کارها طبق برنامه و بدون خطا پیش برود. برای مثال ممکن است کسی ساعت ها وقت صرف مرتب کردن میز کارش کند و اگر کسی چیزی را جابجا کند، به شدت عصبانی شود. این افراد معمولا انعطاف پذیری کمی دارند و کمال طلبی آنها باعث میشود کارها را به سختی به دیگران بسپارند. مشکل اصلی اینجاست که وسواس در نظم و جزئیات، روابط شخصی و شغلی آنها را دچار تنش میکند.

اختلال شخصیت دوقطبی

اختلال شخصیت دوقطبی یا همان اختلال خلقی دوقطبی باعث تغییرات شدید در خلق و خو میشود. فرد ممکن است یک دوره سرشار از انرژی، نشاط و فعالیت های زیاد را تجربه کند و بعد ناگهان وارد دوره افسردگی عمیق شود. برای مثال در دوران شیدایی ممکن است فرد بی پروا خرج های سنگین کند یا پروژه های بزرگی را شروع کند بدون اینکه به عواقب آن فکر کند، اما در دوره افسردگی حتی توانایی بیرون رفتن از خانه را هم نداشته باشد. این تغییرات ناگهانی باعث میشود زندگی شغلی و خانوادگی چنین افرادی دچار نوسان شدید شود.

اختلال شخصیت کمال گرا

اختلال شخصیت کمال گرا زمانی رخ میدهد که فرد همیشه انتظار دارد همه چیز بی نقص و عالی باشد. این افراد معمولا از اشتباه کردن وحشت دارند و به همین دلیل زمان زیادی را صرف انجام کارها میکنند. برای مثال دانشجویی با این اختلال ممکن است ساعت ها روی یک تکلیف ساده وقت بگذارد چون میخواهد همه چیز کامل باشد و همین باعث عقب افتادن از بقیه کارهایش شود. کمال گرایی افراطی باعث اضطراب، خستگی و نارضایتی دائمی از خود میشود. چنین افرادی به جای لذت بردن از موفقیت، بیشتر روی ایرادات کوچک تمرکز میکنند.

اختلال شخصیت اسکیزوتایپال

اختلال شخصیت اسکیزوتایپال با افکار عجیب، باورهای غیرعادی و رفتارهای غیرمعمول مشخص میشود. افراد دارای این اختلال ممکن است به مسائل ماورایی بیش از حد اعتقاد داشته باشند یا تصور کنند توانایی های خاصی دارند. برای مثال ممکن است فردی باور داشته باشد که میتواند افکار دیگران را بخواند یا اتفاقات آینده را پیش بینی کند. این افراد اغلب در روابط اجتماعی مشکل دارند چون رفتار و حرف هایشان برای دیگران عجیب و غیرقابل درک است. ظاهر یا سبک زندگی آنها هم معمولا متفاوت از هنجار جامعه است و همین باعث میشود بیشتر در انزوا قرار بگیرند.

درمان اختلال چند شخصیتی

اختلال چند شخصیتی یا همان اختلال تجزیه هویت معمولا به علت تجربه های آسیب زا و شدید دوران کودکی ایجاد میشود و درمان آن نیازمند صبر، زمان و حمایت حرفه ای است. هیچ روش درمانی سریع و یکسانی برای همه بیماران وجود ندارد، اما ترکیبی از چند شیوه می تواند به بهبود شرایط کمک کند.

۱. روان درمانی (گفتگو درمانی)

اصلی ترین و موثرترین روش درمان، روان درمانی است. در این شیوه فرد با کمک روانشناس یا روانپزشک تلاش میکند هویت های مختلف خود را شناسایی کند و آنها را به مرور در یک شخصیت واحد ادغام کند. برای مثال درمانگر ممکن است از فرد بخواهد درباره خاطرات کودکی و احساساتش صحبت کند تا ریشه شخصیت های متفاوت مشخص شود. این روند طولانی است اما به بیمار کمک میکند کنترل بیشتری بر زندگی خود پیدا کند.

۲. درمان شناختی رفتاری (CBT)

درمان شناختی رفتاری بر تغییر افکار منفی و باورهای اشتباه فرد تمرکز دارد. در این روش، بیمار یاد میگیرد چطور افکار غیرواقعی خود مثل “من چند نفر هستم” یا “دنیا واقعی نیست” را شناسایی کند و به جای آن الگوهای فکری سالم تری بسازد. برای مثال ممکن است فردی که همیشه هنگام استرس به یک هویت دیگر تغییر میکند، با تمرین های رفتاری یاد بگیرد که استرس خود را به شیوه دیگری مدیریت کند.

۳. دارو درمانی

اگرچه هیچ داروی خاصی برای درمان مستقیم این اختلال وجود ندارد، اما داروها میتوانند علائم همراه مثل افسردگی، اضطراب یا بی خوابی را کاهش دهند. پزشک ممکن است داروهای ضدافسردگی، ضداضطراب یا تثبیت کننده خلق تجویز کند. برای مثال فردی که هنگام تغییر هویت دچار اضطراب شدید میشود میتواند با دارو آرام تر شود و روند درمان روانشناسی را راحت تر دنبال کند.

۴. گروه درمانی و حمایت اجتماعی

حضور در گروه های حمایتی به بیماران کمک میکند تجربه های خود را با دیگران در میان بگذارند و احساس تنهایی نکنند. وقتی فردی متوجه میشود افراد دیگری با مشکلات مشابه وجود دارند، انگیزه بیشتری برای ادامه درمان پیدا میکند. همچنین حمایت خانواده و دوستان نقش بسیار مهمی در روند درمان دارد. برای نمونه اگر اطرافیان به جای قضاوت، به فرد گوش دهند و او را تشویق کنند، احساس امنیت بیشتری پیدا میکند.

۵. تکنیک های آرام سازی و ذهن آگاهی

روش هایی مثل مدیتیشن، تمرین های تنفسی و یوگا می توانند به کاهش استرس و کنترل بهتر تغییر شخصیت ها کمک کنند. برای مثال فردی که در شرایط فشار شدید به یک هویت دیگر تغییر می کند، میتواند با تمرین تنفس عمیق یا مدیتیشن قبل از رسیدن به آن مرحله، آرامش خود را بازیابد.

بدترین نوع اختلال شخصیتی چیست؟

به طور کلی نمی توان یک اختلال شخصیتی را به عنوان مطلقا “بدترین” معرفی کرد، چون شدت و اثرات آن در هر فرد متفاوت است. اما برخی از اختلالات به دلیل تاثیر عمیق و خطرناک بر زندگی فرد و اطرافیان، جزو سخت ترین ها شناخته میشوند. برای مثال اختلال شخصیت مرزی به دلیل تغییرات شدید خلقی، احساس پوچی دائمی و احتمال خودآسیب رسانی یا خودکشی از اختلالات بسیار پرخطر محسوب میشود. همچنین اختلال شخصیت ضداجتماعی میتواند بسیار آسیب زا باشد، چون فرد بدون توجه به قانون یا احساسات دیگران رفتار میکند و ممکن است به دیگران صدمه بزند.

در نتیجه بدترین نوع اختلال شخصیتی بستگی به شرایط فرد دارد، اما معمولا آنهایی که بیشترین تهدید را برای جان یا روابط ایجاد می کنند، خطرناک تر در نظر گرفته می شوند. برای نمونه فردی با شخصیت ضداجتماعی ممکن است بدون احساس پشیمانی مرتکب جرم شود و زندگی اطرافیان را نابود کند، در حالی که فردی با شخصیت مرزی ممکن است بارها اقدام به خودکشی کند و خانواده را در نگرانی دائمی قرار دهد.

تست اختلال شخصیت چگونه است؟

تست اختلال شخصیت معمولا توسط روانشناس یا روانپزشک انجام می شود و شامل پرسشنامه ها و مصاحبه های تخصصی است. در این تست ها سوالاتی درباره نحوه فکر کردن، احساسات، روابط اجتماعی و واکنش های فرد به موقعیت های مختلف پرسیده می شود. برای مثال پرسشنامه های استانداردی مثل “MMPI” یا “MCMI” استفاده می شوند تا الگوهای شخصیتی و مشکلات احتمالی شناسایی شوند.

علاوه بر تست های کتبی، گفتگوی مستقیم با متخصص هم اهمیت زیادی دارد، چون او می تواند از روی رفتار و نوع بیان فرد، سرنخ های مهمی به دست آورد. نکته مهم این است که این تست ها صرفا ابزار هستند و تشخیص نهایی فقط باید توسط متخصص انجام شود.

تفاوت اختلال روانی و اختلال شخصیتی

اختلال روانی و اختلال شخصیتی هر دو بر ذهن و رفتار انسان تاثیر میگذارند، اما تفاوت های مهمی بین آنها وجود دارد. اختلال روانی معمولا شرایطی است که در یک دوره زمانی مشخص بروز میکند و با درمان مناسب قابل کنترل یا حتی درمان کامل است. برای مثال افسردگی یا اضطراب شدید میتوانند جزو اختلالات روانی باشند که با دارو و روان درمانی کاهش پیدا میکنند. در مقابل، اختلال شخصیتی بیشتر یک الگوی پایدار و عمیق در شیوه فکر، احساس و رفتار فرد است که از نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع میشود و معمولا همیشگی است. برای نمونه فردی با اختلال شخصیت خود شیفته همیشه تمایل دارد خود را برتر از دیگران بداند، این ویژگی بخشی از شخصیت اوست و به سادگی تغییر نمیکند.

به بیان ساده، اختلال روانی مثل یک بیماری کوتاه مدت است که فرد را موقتا از مسیر عادی زندگی خارج میکند، اما اختلال شخصیتی بیشتر شبیه یک الگوی ثابت است که در تمام زندگی فرد دیده میشود.

سخن آخر

اختلالات شخصیتی بخش مهمی از دنیای روانشناسی هستند و شناخت درست آنها به شما کمک می کند هم درک بهتری از خود پیدا کنید و هم روابط سالم تر با دیگران داشته باشید. اگر احساس می کنید برخی از علائم این اختلالات در شما یا اطرافیانتان وجود دارد، اقدام به دریافت کمک حرفه ای ضروری است.

بهترین گام بعدی مراجعه به مراکز روانشناسی مشاوره تهران در تخفیفان است، جایی که می توانید با مشاهده امتیازها، نظرات کاربران و تخفیف های ویژه، مناسب ترین کلینیک را انتخاب کنید و روند درمان خود یا عزیزانتان را به شکل حرفه ای آغاز کنید. این فرصت به شما کمک می کند بدون اتلاف وقت و با اطمینان، مسیر بهبود و مدیریت اختلالات شخصیتی را شروع کنید و زندگی آرام تر و با کیفیت تری داشته باشید.

سوالات متداول

مشکلات زندگی با افراد دارای اختلال شخصیت چیست؟

زندگی با فردی که اختلال شخصیت دارد می تواند بسیار چالش برانگیز باشد، چون رفتار و طرز فکر او با هنجارهای عادی متفاوت است. برای مثال فردی با اختلال شخصیت مرزی ممکن است در یک لحظه بسیار صمیمی و در لحظه بعد به شدت پرخاشگر شود و همین باعث می شود روابط عاطفی و خانوادگی پر از تنش باشد.

در اختلال شخصیت ضداجتماعی هم فرد ممکن است بی توجه به احساسات دیگران تصمیم بگیرد و اطرافیان دائما احساس ناامنی کنند. مشکل دیگر این است که افراد مبتلا معمولا مشکل خود را انکار می کنند و تمایلی به درمان ندارند، در نتیجه خانواده و نزدیکانشان بیشتر تحت فشار روانی قرار می گیرند. چنین شرایطی می تواند منجر به فرسودگی عاطفی، اضطراب و حتی افسردگی در اطرافیان شود.

آیا اختلالات شخصیتی درمان کامل دارند؟

اختلالات شخصیتی معمولا الگوهای پایدار رفتاری و فکری هستند و به طور کامل از بین نمی روند، اما با درمان مناسب مثل روان درمانی و در بعضی موارد دارو، می توان علائم را کنترل و کیفیت زندگی فرد را بهبود داد.

آیا همه افراد با اختلال شخصیت خطرناک هستند؟

خیر. بسیاری از اختلالات شخصیتی فقط بر روابط اجتماعی و اعتماد به نفس فرد تاثیر می گذارند و لزوما خطرناک نیستند. تنها برخی از اختلالات مثل ضداجتماعی یا مرزی در شرایط خاص می توانند برای خود فرد یا دیگران تهدید ایجاد کنند.