درمان سریع اسهال کودکان | ۸ روش خانگی برای کودک یک تا ۵ سال

اگر کودک شما دچار اسهال شده و نگرانید که چطور می ‌توان در کوتاه ‌ترین زمان او را به حالت طبیعی برگرداند، این مقاله دقیقاً برای شماست. در ادامه، بهترین روش ‌های علمی، ساده و قابل اجرا برای درمان سریع اسهال کودکان را بررسی می ‌کنیم. این راهکارها به شما کمک می ‌کند تا بدون نگرانی، شرایط کودک را پایدار نگه دارید و از پیشرفت عوارض جلوگیری کنید. اگر می ‌خواهید بدانید چه غذاهایی برای بهبود سریع ‌تر اسهال مناسب هستند، چه داروهایی ایمن ‌ترند و در چه شرایطی باید به پزشک مراجعه کنید، حتماً ادامه مقاله را بخوانید.

چرا کوکان اسهال می شوند؟

اسهال در کودکان می تواند دلایل متنوعی داشته باشد که برخی از آنها شایع تر از بقیه هستند. یکی از اصلی ترین علل، عفونت های ویروسی مانند روتاویروس است که به راحتی از کودک به کودک منتقل می شود. همچنین، باکتری هایی مثل ای کولای یا سالمونلا نیز می توانند دستگاه گوارش کودک را تحت تاثیر قرار دهند. مسمومیت غذایی، مصرف بیش از حد آبمیوه، آلرژی های غذایی یا عدم تحمل لاکتوز نیز از دلایل دیگر ابتلا به اسهال در کودکان هستند. در برخی موارد، استفاده نادرست از آنتی بیوتیک ها نیز موجب برهم خوردن تعادل باکتری های مفید روده و بروز اسهال می شود. شرایط محیطی ناسالم، عدم شست وشوی درست دست ها و استفاده از آب ناسالم هم نقش مهمی در بروز این مشکل دارند.

برای مطالعه بیشتر: انواع تب سنج

علائم اسهال در کودکان چیست؟

شناخت علائم اسهال در کودکان به والدین کمک می کند تا سریع تر اقدام به درمان کنند. شایع ترین علامت، دفع مکرر مدفوع شل یا آبکی است که گاهی با بوی شدید همراه است. بی حالی، بی اشتهایی و کاهش انرژی از نشانه های مهم دیگرند. کودک ممکن است دچار تب خفیف یا متوسط شود. همچنین، نفخ، دل پیچه، تهوع و حتی استفراغ نیز ممکن است همراه با اسهال مشاهده شوند. در موارد شدیدتر، علائم کم آبی بدن مانند خشکی دهان، گریه بدون اشک، کاهش ادرار یا گود رفتن چشم ها ظاهر می شود. هر چه این علائم شدیدتر باشد، اهمیت پیگیری فوری بیشتر می شود.

انواع اسهال در کودکان

در این بخش به بررسی انواع اسهال کودکان می پردازیم:

اسهال حاد

اسهال حاد به حالتی اطلاق می شود که دفعات دفع مدفوع به صورت ناگهانی افزایش یافته و مدفوع آبکی یا شل باشد. معمولاً این وضعیت کمتر از دو هفته طول می کشد و شایع ترین علت آن عفونت ویروسی مانند روتاویروس است. همراهی اسهال با تب خفیف، تهوع و دردهای شکمی شایع است. در بیشتر موارد با دریافت محلول خوراکی جبران کم آبی و تغذیه مناسب، بدون نیاز به داروی خاص، بهبود حاصل می شود. در صورت بروز علائم کم آبی شدید یا افزایش تب، مراجعه فوری به پزشک ضروری است.

برای مطالعه بیشتر: رژیم غذایی برای لاغری سریع

اسهال مزمن

اسهال مزمن زمانی تشخیص داده می شود که اسهال بیش از چهارده روز ادامه یابد. این حالت اغلب نشانگر وجود یک مشکل زمینه ای جدی است؛ مانند بیماری التهابی روده، عدم تحمل لاکتوز یا آلرژی به پروتئین شیر گاو. در این نوع اسهال، کودک ممکن است کاهش وزن، بی اشتهایی و خستگی مداوم را تجربه کند. تشخیص علت نیازمند انجام آزمایش های خون، مدفوع و گاهی آندوسکوپی است. درمان بر اساس علت اصلی شامل تغییر رژیم غذایی، دارو درمانی یا کنترل بیماری مزمن می باشد.

اسهال مکرر (دوره ای)

اسهال مکرر به وضعیتی گفته می شود که در فواصل زمانی مشخص اسهال عود می کند و گاه به گاه بروز می یابد. این نوع اسهال ممکن است با تغییرات غذایی مانند مصرف زیاد آب میوه یا استرس روحی ارتباط داشته باشد. گاهی نیز نشانگر سندرم روده تحریک پذیر است که با دوره های اسهال و یبوست همراه است. برای مدیریت آن باید عوامل محرک شناسایی و حذف شوند و کودک تحت نظارت تغذیه ای و روانی قرار گیرد. اصلاح الگوی غذا خوردن و آموزش تکنیک های کاهش استرس تاثیر زیادی در درمان این نوع اسهال دارد.

اسهال عفونی

اسهال عفونی ناشی از ورود عوامل بیماری زا مانند ویروس، باکتری یا انگل به دستگاه گوارش است. مدفوع در این حالت معمولاً آبکی بوده و گاهی حاوی خون یا مخاط است. تب، دردهای شدید شکمی و بی حالی بیشتر از انواع دیگر دیده می شود. درمان شامل جبران کم آبی با محلول او. آر. اس و در موارد باکتریایی مصرف آنتی بیوتیک یا داروهای ضد انگل است. پیشگیری با واکسیناسیون (برای روتاویروس)، شست و شوی دست ها و مصرف آب سالم امکان پذیر است.

اسهال غیرعفونی

این نوع اسهال در غیاب عوامل عفونی رخ می دهد و معمولاً ناشی از مصرف برخی داروها مانند آنتی بیوتیک ها یا اختلالات متابولیک است. مدفوع شل یا آبکی بدون علائم تب و درد شدید همراه است. درمان با توقف یا تغییر داروی مسبب و گاهی استفاده از پروبیوتیک برای بازگرداندن تعادل فلور روده انجام می شود. در صورت ادامه اسهال، پزشک ممکن است آزمایش های بیشتری برای یافتن علل دیگر درخواست کند.

برای مطالعه بیشتر: بازی های مناسب کودکان ۳ تا ۶ سال

درمان سریع اسهال کودکان در خانه

در ادامه ۸ روش ساده و مؤثر درمان خانگی اسهال کودکان را بیان می کنیم که قابل اجرا در خانه هستند و کمک می کنند وضعیت کودک سریع تر بهبود پیدا کند.

۱. استفاده از محلول او آر اس (ORS)

اولین و مهم ترین اقدام در درمان خانگی اسهال کودک، تامین آب و الکترولیت های از دست رفته بدن است. پودر ORS را می توان از داروخانه تهیه کرد و طبق دستور در آب جوشیده خنک شده حل کرد. هر بار پس از اسهال، به کودک از این محلول بدهید تا از کم آبی بدن جلوگیری شود.

۲. رژیم BRAT (موز، برنج، سس سیب، نان تست)

این چهار خوراکی ساده، بهترین غذاها برای معده حساس کودک در زمان اسهال هستند. موز باعث سفت شدن مدفوع می شود، برنج سفید سبک و زود هضم است، سس سیب ملایم بوده و نان تست خشک کمک به توقف اسهال می کند.

۳. پوره سیب زمینی یا هویج پخته

غذاهای سبک، پخته شده و بدون ادویه مثل سیب زمینی له شده یا هویج آب پز شده، می توانند دستگاه گوارش کودک را آرام کنند. این مواد به جذب بهتر مایعات و بازسازی انرژی از دست رفته کمک می کنند.

۴. ماست ساده یا کفیر

ماست پروبیوتیک دار یا کفیر، باکتری های مفید روده را تقویت می کند. این باکتری ها به بهبود تعادل روده و کاهش اسهال کمک می کنند. ماست باید ساده باشد و بدون قند اضافه یا طعم دهنده.

۵. دمنوش گیاه بابونه

یک روش ملایم و قدیمی برای آرام کردن معده کودک، دادن مقدار کمی دمنوش ولرم بابونه است. این گیاه خاصیت ضد التهابی دارد و در برخی کودکان به کاهش دفعات اسهال کمک می کند. مقدار باید کم و با مشورت پزشک باشد.

۶. موز له شده با کمی دارچین

ترکیب موز رسیده با مقدار کمی دارچین، به عنوان یک راه طبیعی برای سفت شدن مدفوع و کنترل اسهال شناخته می شود. دارچین خاصیت ضد باکتری دارد و موز هم از کم آبی بدن جلوگیری می کند.

۷. آب برنج یا سوپ ساده برنج

آب برنج که پس از پختن برنج گرفته می شود، غنی از نشاسته است و به بهبود سریع تر اسهال کمک می کند. این مایع باید ولرم، ساده و بدون هیچ ادویه یا نمک باشد.

۸. ژله ساده بدون رنگ مصنوعی

ژله ساده، مخصوصاً ژلاتین بدون قند و رنگ مصنوعی، می تواند معده کودک را آرام کند. در عین حال، کمی انرژی نیز به بدن کودک می رساند. ژله باید بدون افزودنی های شیمیایی باشد.

برای مطالعه بیشتر: درمان خشکی پوست

درمان سریع اسهال کودکان با دارو

در مواردی که اسهال کودک شدید است یا همراه با تب، استفراغ یا کم ‌آبی است، باید به دارو درمانی فکر کرد. پزشک معمولا داروهایی مثل پروبیوتیک ‌ها، ضد اسپاسم‌ ها یا محلول‌ های الکترولیت تجویز می ‌کند. از دادن دارو های ضد اسهال بزرگسالان به کودک بدون تجویز پزشک خودداری کنید. استفاده از پروبیوتیک‌ ها برای باز سازی فلور روده نیز تاثیر خوبی دارد. در همه موارد، مشورت با پزشک پیش از شروع دارو ضروری است.

درمان سریع اسهال کودکان در طب سنتی

در طب سنتی، استفاده از گیاهانی مانند نعناع، زیره، بارهنگ و گل ‌گاو‌زبان برای کاهش التهاب روده و بهبود اسهال توصیه می ‌شود. دم ‌نوش نعناع به کاهش گرفتگی شکم و آرام‌ سازی معده کمک می‌ کند. بارهنگ نیز با خاصیت جمع ‌کننده، می ‌تواند مدفوع را سفت ‌تر کند. با این حال نباید در سنین پایین یا به ‌صورت خود سرانه مصرف شود. همیشه پیش از استفاده از داروهای گیاهی برای کودکان با یک متخصص مشورت کنید.

برای مطالعه بیشتر: برای کم خونی چی بخوریم

قویترین داروی گیاهی برای اسهال کودکان چیست؟

قوی ‌ترین داروی گیاهی برای اسهال کودکان معمولاً «پوست انار خشک» است که به صورت دمنوش مصرف می ‌شود. تانن ‌های موجود در پوست انار خاصیت قابض قوی دارند و با سفت کردن بافت روده‌ ای دفعات اسهال را سریع کاهش می ‌دهند. برای تهیه، یک قاشق غذا خوری پوست انار خشک و پودر شده را در یک فنجان آب جوش به مدت ده دقیقه دم کنید، سپس صاف و ولرم شده به کودک بدهید (نیم تا یک فنجان در روز، به دفعات کمتر ولی مکرر).

در صورت نوزادی یا سنین پایین ‌تر، بهتر است ابتدا با مقدار کم (مثلاً نصف قاشق مربا خوری) شروع کنید تا مطمئن شوید کودک حساسیت ندارد. در کنار پوست انار، دمنوش بارهنگ نیز گیاهی قابل اعتماد است که با افزایش غلظت مدفوع و پوشش مخاطی روده به توقف اسهال کمک می ‌کند؛ بارهنگ را می ‌توانید به شکل دمنوش نصف قاشق چای‌ خوری بذر در یک لیوان آب جوش دم و با کمی عسل به کودک بدهید.

درمان سریع اسهال کودکان زیر یک سال

• کودک زیر یک سال بیشتر با کم آبی مواجه می شود؛ شیر مادر بهترین منبع تأمین مایعات و الکترولیت است.
• شیردهی را در فواصل کوتاه و مکرر ادامه دهید تا آب و مواد مغذی مورد نیاز تأمین شود.
• محلول او آر اس مخصوص شیرخواران را با پیمانه کوچک و مقادیر کم به او بدهید.
• از دادن آب معمولی یا آب میوه خودداری کنید تا تعادل گوارش حفظ شود.
• پستان یا شیشه شیر را قبل و بعد از تغذیه با دقت بشویید.
• در صورت بی حالی شدید، تب بالا یا کاهش محسوس ادرار، فوراً به پزشک مراجعه کنید.

درمان سریع اسهال کودکان یک ساله

• ادامه مصرف شیر مادر یا شیر خشک بهترین راه برای حفظ مایعات بدن است.
• محلول او آر اس را پس از هر اجابت مزاج با پیمانه کوچک بدهید.
• وارد کردن تدریجی غذاهای ملایم BRAT مانند موز، برنج و نان تست به رژیم کمک می کند.
• ماست ساده پروبیوتیک دار در صورت تحمل گوارشی، تعادل فلور روده را باز می گرداند.
• از آب میوه یا نوشیدنی های شیرین صنعتی تا بهبود کامل پرهیز کنید.
• در صورت تب بالا، خون در مدفوع یا بی حالی مداوم، به پزشک مراجعه گردد.

درمان اسهال کودکان بالای پنج سال

• محلول او آر اس را بعد از هر دفعه اسهال نیم تا یک لیوان به کودک بدهید.
• غذاهای نشاسته ای مثل برنج ساده، سیب زمینی آب پز و سوپ شفاف در رژیم قرار دهید.
• ماست پروبیوتیک و مکمل پروبیوتیک به تقویت باکتری های مفید روده کمک می کند.
• نوشیدن آب ساده، چای کمرنگ و آب سیب رقیق شده از کم آبی جلوگیری می کند.
• غذاهای چرب، سرخ کردنی یا ادویه دار را تا پایان اسهال کنار بگذارید.
• در صورت ادامه اسهال بیش از دو روز یا بروز علائم شدید، حتماً به پزشک مراجعه کنید.

برای درمان اسهال کودک چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

در صورتی که اسهال کودک بیش از ۲۴ ساعت ادامه یابد، تب بالای ۳۸ درجه، بیقراری شدید، علائم کم آبی مانند خشکی دهان یا کاهش ادرار مشاهده شود باید فوراً به پزشک مراجعه کنید. همچنین وجود خون در مدفوع یا درد شدید شکم از نشانه های هشدار دهنده است که نیاز به ارزیابی تخصصی دارد. در چنین شرایطی هرگونه تأخیر می تواند خطرناک باشد.

برای دسترسی به مراکز پزشکی معتبر و متخصص در زمینه درمان اسهال کودکان می توانید به صفحه « مراکز سلامتی و پزشکی تهران» در تخفیفان سر بزنید. با استفاده از خدمات این مراکز و تخفیف های ویژه می توانید در سریع ترین زمان و با هزینه مناسب کودک خود را تحت درمان قرار دهید.

سوالات متداول

چند روز پس از شروع درمان گیاهی انتظار بهبود وجود دارد؟

با مصرف منظم دمنوش پوست انار یا بارهنگ، در بیشتر کودکان علائم اسهال ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت کاهش می ‌یابد. اگر پس از دو روز بهبودی حاصل نشد یا علائم تشدید گردید، باید فوراً به پزشک مراجعه شود.

چه زمانی باید در مورد اسهال کودک حتماً به پزشک مراجعه کرد؟

اگر اسهال کودک بیش از ۲۴–۴۸ ساعت ادامه یابد، با علائمی مانند تب بالای ۳۸ درجه، وجود خون یا مخاط در مدفوع، بی‌ حالی شدید، کاهش واضح ادرار یا خشکی دهان همراه باشد، باید فوراً به پزشک مراجعه شود. این نشانه ‌ها می ‌توانند نشان‌ دهنده کم ‌آبی جدی یا عفونت شدید باشند که نیاز به درمان تخصصی دارد.

چگونه کم ‌آبی در کودک مبتلا به اسهال را پیشگیری کنیم؟

برای جلوگیری از کم ‌آبی، پس از هر بار دفع اسهال باید مایعات حاوی الکترولیت (محلول او.آر.اس) به کودک داده شود و مصرف مایعات شفاف و مغذی مانند آب، آب برنج یا سوپ رقیق را افزایش داد. وعده ‌های غذایی سبکِ نشاسته ‌ای و میوه‌ هایی مثل موز نیز کمک می‌ کنند تا از دست رفتن سدیم و پتاسیم بدن جبران شود و تعادل الکترولیت ‌ها حفظ گردد.