سازه های آبی شوشتر کجاست | تاریخچه + ساعت بازدید + نحوه کار

اگر به دنبال تجربه‌ ای متفاوت و کشف یکی از شگفت‌ انگیزترین دستاوردهای مهندسی باستان ایران هستید، سازه ‌های آبی شوشتر بهترین مقصد برای شماست. این مجموعه تاریخی نه تنها نمایانگر نبوغ مهندسان ایرانی در بیش از دو هزار سال پیش است، بلکه محیطی جذاب برای عکاسی، پیاده‌ روی و کاوش تاریخ فراهم می ‌کند. با ادامه مقاله همراه ما باشید تا با بخش‌ های مختلف، تاریخچه و نکات بازدید از این شاهکار بی ‌نظیر آشنا شوید.

تاریخچه سازه های آبی شوشتر

شوشتر با مجموعه شگفت ‌انگیز سازه های آبی خود، داستانی چند هزار ساله از مهندسی و خلاقیت انسانی را روایت می کند. این آثار تنها یادگارهای معماری نیستند، بلکه نشان می دهند که چگونه مردمان گذشته توانسته بودند زندگی، کشاورزی و امنیت خود را با مدیریت دقیق آب پیوند دهند.

اوج شکوفایی این سیستم های آبی در دوره ساسانیان رقم خورد؛ زمانی که پادشاهانی چون خسرو اول، پروژه های عظیمی را برای استفاده از توان رودخانه کارون اجرا کردند. آنان با ایجاد شبکه ای گسترده از پل ها، آسیاب ها، بندها و کانال ها، شوشتر را به یکی از مهم ترین مراکز مهندسی آب در جهان باستان تبدیل ساختند.

ریشه این ابتکارها اما به دوران هخامنشیان بازمی گردد. در همان قرون پیش از میلاد، اهمیت آب برای توسعه شهری و دوام کشاورزی شناخته شده بود و تلاش هایی برای ساخت سازه های ابتدایی آغاز شد. ساسانیان این میراث را گسترش دادند و با ابتکار عمل، سامانه ای کامل و بی نظیر به وجود آوردند.

از برجسته ترین نمادهای این مجموعه، بند قیصر یا بند شاهنشاه است که در سده سوم میلادی ساخته شد. این سد علاوه بر آنکه جریان کارون را تحت کنترل قرار می داد و زمین های پیرامون را سیراب می کرد، نقش استحکامی و دفاعی نیز بر عهده داشت.

در کنار آن، کانال گرگر جایگاهی ویژه داشت. این کانال، آب را از رود کارون منحرف کرده و به مناطق مختلف شهر و زمین های اطراف هدایت می کرد. پیوستگی آن با تونل ها، آبشارها و سدها موجب می شد جریان آب همواره در خدمت کشاورزی، نیازهای روزمره مردم و حتی امور صنعتی باشد.

سازه های آبی شوشتر کجاست؟

برای دیدن سازه های آبی شوشتر لازم نیست مسیر پیچیده ای را طی کنید، چراکه این مجموعه درست در دل شهر قرار دارد. اگر از میدان هفده شهریور وارد خیابان شریعتی شوید، خیلی سریع به این جاذبه تاریخی خواهید رسید. فاصله کوتاه آن با مرکز شهر باعث شده هم با خودرو و هم حتی با پیاده روی بتوانید به راحتی به مقصد برسید.

راه های مختلفی برای رسیدن به شوشتر و بازدید از این شاهکار تاریخی وجود دارد. مسافرانی که با قطار سفر می کنند، می توانند مستقیما وارد شوشتر شوند. ایستگاه راه آهن شهر تنها چند کیلومتر با سازه فاصله دارد و در مدت کوتاهی با تاکسی یا خودروی شخصی به محل می رسید.

اگر ترجیح بدهید با هواپیما سفر کنید، نزدیک ترین فرودگاه ها در اهواز و دزفول قرار دارند. فاصله شوشتر تا دزفول حدود ۶۰ کیلومتر و تا اهواز نزدیک به ۹۰ کیلومتر است. پس از رسیدن به این دو شهر می توان با تاکسی یا اتوبوس ادامه مسیر را طی کرد و وارد شوشتر شد.

برای کسانی که در خود شوشتر اقامت دارند، مسیر بسیار آسان تر است. از میدان اصلی شهر تنها حدود دو دقیقه با خودرو تا سازه ها فاصله وجود دارد و اگر بخواهید پیاده روی کنید، تقریبا با پنج دقیقه قدم زدن می توانید به این مجموعه برسید.

برای مطالعه بیشتر: تنگه رازیانه کجاست

نحوه کار سازه های آبی شوشتر

سازه های آبی شوشتر با تکیه بر یک نظام مهندسی شگفت انگیز و دقیق عمل می کنند؛ سامانه ای که اجزای گوناگون آن به شکل هماهنگ کنار هم قرار گرفته اند تا وظایف مختلفی مثل هدایت، تقسیم و استفاده از آب را انجام دهند. این مجموعه به گونه ای طراحی شده که هر بخش مکمل بخش دیگر باشد و در نهایت چرخه ای کامل برای بهره برداری از آب شکل بگیرد.

در این سیستم، رودخانه کارون و شاخه گرگر منبع اصلی تأمین آب محسوب می شوند. بند میزان نقش کلیدی در تقسیم جریان دارد و وظیفه تنظیم و هدایت آب را بر عهده می گیرد. پس از آن، تونل ها و کانال ها آب را به مسیرهای مورد نظر منتقل می کنند و زمینه استفاده گسترده در بخش های مختلف را فراهم می سازند.

قدرت جریان آب، آسیاب ها را به حرکت در می آورد و همزمان آبشارهایی دیدنی به وجود می آورد. در نهایت، این چرخه به سیستم آبیاری ختم می شود که زمین های کشاورزی را سیراب می کند و حیات اقتصادی منطقه را تضمین می نماید.

آنچه این مجموعه را برجسته می کند، تلفیق کارکردهای صنعتی، کشاورزی و شهری در قالب یک ساختار منسجم است. چنین طرحی نشان دهنده نبوغ مهندسان ایرانی در دوران باستان است؛ نبوغی که باعث شده این اثر تا امروز به عنوان شاهکاری بی بدیل در معماری و مهندسی شناخته شود.

بخش‌ های مختلف سازه های آبی شوشتر

در این بخش با قسمت های مختلف این سازه ها آشنا می شوید:

۱. آبشارها، آسیاب ها و رود گرگر

در بخش جنوبی پل بند گرگر، یکی از دیدنی ترین قسمت های مجموعه قرار دارد. جایی که آب رود گرگر از طریق کانال ها به سمت آسیاب ها هدایت می شد و پس از به حرکت درآوردن آن ها، به صورت آبشارهای خیره کننده سرازیر می گردید. هرچند امروزه تنها آسیاب رضا گلاب فعال مانده است، اما هنوز می توان شکوه و مهارت مهندسان ایرانی را در همین بقایای باقی مانده مشاهده کرد. رود گرگر که به دستور اردشیر ساسانی ایجاد شد، بخش مهمی از چرخه آبی مجموعه است. این رود با بست های سنگی و فلزی مستحکم شد تا مسیر آب همیشه قابل استفاده بماند و از فرسایش جلوگیری شود.

۲. قلعه ها، برج ها و بندهای مهم

قلعه سلاسل قدیمی ترین بخش این مجموعه است که هم نقش دفاعی داشته و هم مسئولیت کنترل جریان آب نهر داریون را بر عهده داشته است. این قلعه شامل شبستان، برج ها، نقاره خانه، سربازخانه و خندق بود، هرچند امروز تنها بخش هایی از تونل های آن باقی مانده است.

در نزدیکی بند میزان، برجی هشت ضلعی به نام کلاه فرنگی قرار دارد که بر پایه هایی چهار متری ساخته شده است. هنوز هم نمی دانیم کارکرد اصلی آن چه بوده، اما برخی باور دارند که محلی برای نظارت شاپور ساسانی بر کار کارگران و سربازان بوده است.

۳. بند میزان و پل های تاریخی

بند میزان یکی از شاهکارهای مهندسی در سازه های آبی شوشتر است. این بند با چند دهانه جریان آب را به دو شاخه شطیط و گرگر تقسیم می کند و بسته به شرایط، آب مازاد هر کدام را به دیگری منتقل می سازد. به همین دلیل به آن بند میزان گفته می شود. این سازه با سنگ و ساروج ساخته شده و نام های مختلفی همچون قیصر و شاپوری هم به آن نسبت داده اند.

در کنار آن، پل ها و بندهای گوناگونی ساخته شده اند که هر کدام نقشی متفاوت داشته اند. از جمله پل بند شادروان که شاپور اول برای بالا آوردن سطح آب بنا کرد، پل شاه علی که شوشتر را به روستاهای جنوبی متصل می کرد، پل بند لشکر که کنار امام زاده عبدالله قرار دارد و بقایای آن هنوز هم دیده می شود، و بند دختر که برخی آن را منتسب به الهه آب و باروری، آناهیتا می دانند.

۴. بندها و تاسیسات آبیاری

علاوه بر بند میزان، سازه های دیگری همچون بند خاک و بند شرابدار وجود داشته اند. بند خاک با طراحی خاص U شکل خود نقش مهمی در جلوگیری از سیلاب و حفاظت از زمین های میاناب داشت. هرچند بخشی از آن در دهه ۶۰ تخریب شد، اما ارزش مهندسی آن همچنان شناخته شده است. بند شرابدار نیز که از سنگ و ساروج ساخته شده، علاوه بر تنظیم آب، نقش پل ارتباطی ایفا می کرد و برای آبیاری باغ های انگور مورد استفاده قرار می گرفت. این بند میان دو پل بند مهم دیگر قرار دارد و بخشی از شبکه گسترده آبی شهر محسوب می شود.

۵. سیکا و پلکان باستانی

یکی از بخش های خاص این مجموعه، محوطه ای به نام سیکا است. اینجا جایی بود که ۳۲ آسیاب آبی فعالیت می کردند و از نیروی جریان رود برای چرخاندن سنگ آسیاب استفاده می شد. علاوه بر کارکرد صنعتی، این بخش به عنوان محلی برای تفریح و استراحت هم شناخته می شد. معماری خاص آن با سقف بندی و حوض هشت ضلعی زیبایی چشمگیری داشت.

در بخش جنوبی سازه ها نیز پلکانی تاریخی با حدود ۲۰۰ پله وجود دارد که قرن هاست مسیر آبشارها را به محوطه های مسکونی متصل می کند. گفته می شود هردوت، تاریخ نگار یونانی، بیش از ۲۵۰۰ سال پیش از این پله ها بالا رفته و در نوشته های خود به آن اشاره کرده است.

برای مطالعه بیشتر: موزه میراث روستایی گیلان

ساعت بازدید سازه های آبی شوشتر

بازدیدکنندگان معمولا می توانند از ساعت ۸ صبح تا حدود ساعت ۲۰ شب از این مجموعه دیدن کنند. با این حال توصیه می شود پیش از سفر، ساعت دقیق فعالیت مجموعه را بررسی کنید تا برنامه ریزی بهتری داشته باشید.

قیمت بلیط سازه های آبی شوشتر

هزینه ورودی ثابت نیست و ممکن است بر اساس تصمیم متولیان مجموعه تغییر کند. بنابراین بهترین راه این است که قیمت بلیط را به صورت حضوری یا از طریق تماس با مسئولان مربوطه جویا شوید.

نکته قابل توجه اینکه برخی قسمت ها مانند آسیاب های آبی معمولا بدون دریافت هزینه قابل بازدید هستند، اما برای ورود به بخش های اصلی و دیدن همه قسمت های سازه های آبی، در بیشتر مواقع نیاز به تهیه بلیط وجود دارد.

بهترین زمان بازدید از سازه های آبی شوشتر

بهترین زمان برای بازدید از سازه های آبی شوشتر معمولاً به ماه ‌های بهار و پاییز بازمی‌گردد، به ویژه اردیبهشت و خرداد که آب و هوا معتدل و دلپذیر است. در این فصل ‌ها رطوبت کمتر و دما مناسب تر از تابستان ‌های گرم یا زمستان ‌های سرد است، بنابراین گشت و گذار در فضای باز راحت تر و لذت بخش تر خواهد بود.

بازدید در این زمان ها علاوه بر هوای مطلوب، فرصت تماشای مناظر سرسبز، گل های شکوفه و رنگ های زنده اطراف سازه ها را فراهم می کند و پس زمینه ای زیبا برای عکاسی و کاوش به شما می دهد. علاوه بر این، به دلیل کاهش ازدحام گردشگران نسبت به فصل تابستان، بازدید کنندگان می توانند با آرامش و بدون عجله به بررسی اهمیت تاریخی و مهندسی این مجموعه بپردازند.

برای مطالعه بیشتر: زیباترین سواحل دنیا

جاهای دیدنی نزدیک به سازه های آبی شوشتر

سفر به شوشتر تنها به دیدن سازه های آبی باستانی محدود نمی شود، چرا که اطراف این مجموعه پر از آثار تاریخی و فرهنگی ارزشمند است. در فاصله ۳۰ کیلومتری شمال شرقی، شهر شوش با بیش از پنج هزار سال قدمت قرار دارد که بقایای تمدن عیلام، کاخ آپادانا و مقبره دانیال نبی را در خود جای داده است.

کمی دورتر در ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی، زیگورات چغازنبیل به عنوان یکی از سالم ترین زیگورات های جهان و ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو، تمدن ایلامی را به نمایش می گذارد. در همین مسیر، قلعه خسروآباد با دیوارها و برج های عظیم خود یادگاری از دوران ساسانیان است. در جنوب غربی شوشتر، شهر شادگان با نخلستان های پهناور و بازارهای محلی، تصویری از زندگی سنتی مردم خوزستان را نشان می دهد و در شمال غربی نیز شهر دزفول با پل تاریخی و معماری آجری منحصر به فرد، یکی از مقصدهای محبوب گردشگران محسوب می شود.

در فاصله ای دورتر، حدود ۱۵۰ کیلومتر آن طرف تر، قلعه فلک الافلاک در شهر خرم آباد همچون نگینی بر فراز تپه می درخشد و علاوه بر چشم انداز زیبا، موزه ای از آثار گوناگون تاریخی ایران را در خود جای داده است.

خود شهر شوشتر نیز جاذبه های مهمی دارد؛ موزه سیستم هیدرولیک که روند ساخت و عملکرد شاهکار آبی شوشتر را توضیح می دهد و خانه تاریخی مرعشی که در دل مجموعه آبی قرار گرفته و با ترکیب معماری قاجاری و پهلوی، اثری هنری و ارزشمند پدید آورده است. این خانه با طراحی ظریف محمد تقی معمار و تزئینات چشمگیر، هنوز هم گردشگران را شیفته خود می کند و تجربه بازدید از آن در کنار سازه های آبی، سفر به شوشتر را کامل تر خواهد کرد.

سخن آخر

بازدید از سازه ‌های آبی شوشتر تنها فرصتی برای تماشای شاهکار مهندسی باستان نیست، بلکه تجربه ‌ای فراموش ‌نشدنی از تاریخ، فرهنگ و طبیعت خوزستان به شمار می ‌آید. با برنامه‌ ریزی مناسب می‌ توانید از تمامی بخش‌ های این مجموعه شگفت ‌انگیز دیدن کنید و از جاذبه ‌های اطراف را نیز بازدید نمایید. برای راحت ‌تر و به‌ صرفه‌ تر کردن سفر خود، می ‌توانید از کد تخفیف فلای تودی استفاده کنید و بلیط پروازتان را با تخفیف ویژه تهیه نموده تا سفر به شوشتر هم لذت ‌بخش و هم اقتصادی باشد.

سوالات متداول

آدرس سازه های آبی شوشتر چیست؟

شوشتر، خیابان شریعتی، میدان ۱۷ شهریور، دو خواهران.

سازه های آبی شوشتر در چه سالی ساخته شده است؟

منشأ اولیه آن به دوران هخامنشی برمی‌گردد و توسعه اصلی در دوره ساسانیان (قرن سوم تا هفتم میلادی) انجام شده است

سازه های آبی شوشتر در کدام استان است؟

خوزستان

فاصله اهواز تا سازه های آبی شوشتر چقدر است؟

حدود ۹۰ کیلومتر.

فاصله دزفول تا سازه های آبی شوشتر چقدر است؟

حدود ۶۰ کیلومتر

علت نامگذاری سازه های آبی تاریخی شوشتر چیست؟

سازه های آبی شوشتر به این نام شناخته می شوند زیرا یک شبکه مهندسی شده و دقیق برای مدیریت آب در این منطقه شکل گرفته است. این سیستم شامل مجموعه ای از سدها، کانال ها، تونل ها، آسیاب ها و آبشارهاست که با هماهنگی کامل با یکدیگر عمل می کنند و جریان آب را به شکل مؤثر هدایت و کنترل می کنند. همین انسجام و کارکرد پیچیده است که باعث شده به این مجموعه، «سازه های آبی» گفته شود.