طرحواره محرومیت هیجانی چیست | نشانه ها و علت بروز + درمان

آیا تا به حال در روابط خود احساس کرده اید که هیچ کس واقعا شما را درک نمی کند یا محبت و توجهی که نیاز دارید به شما نمی رسد؟ این احساس می تواند ریشه در یکی از انواع طرحواره ها به نام طرحواره محرومیت هیجانی داشته باشد. کسانی که این طرحواره را دارند، حتی در میان دوستان و خانواده نیز ممکن است حس تنهایی و بی توجهی کنند و همین موضوع کیفیت روابط و آرامش روانی آنها را تحت تاثیر قرار می دهد.

شناخت این طرحواره، نشانه ها و راه های درمان آن می تواند به شما کمک کند، نگاه تازه ای به روابط داشته باشید و مسیر تغییر را آغاز کنید. اگر می خواهید بدانید این طرحواره دقیقا چیست، چه نشانه هایی دارد و چطور می توان آن را درمان کرد، ادامه این مقاله را از دست ندهید.

طرحواره محرومیت هیجانی چیست؟

طرحواره محرومیت هیجانی یکی از انواع طرحواره های ناسازگار اولیه است که در آن فرد به صورت ناخودآگاه باور دارد هیچ کس نمی تواند نیازهای عاطفی عمیق او مانند عشق، همدلی، توجه یا حمایت را برآورده کند. این افراد معمولاً در کودکی در محیطی بزرگ شده اند که نیازهای عاطفی اساسی آنها نادیده گرفته شده یا به درستی پاسخ داده نشده است.

به همین دلیل، در بزرگسالی همواره احساس می کنند تنها هستند و کسی آنها را درک نمی کند. برای مثال ممکن است فردی در روابط عاشقانه خود همیشه نگران باشد که شریکش او را رها کند یا به او بی توجهی نشان دهد، حتی اگر چنین چیزی واقعیت نداشته باشد. این طرحواره باعث می شود فرد همیشه در جستجوی محبت باشد اما در عین حال نتواند به راحتی عشق و توجه دیگران را باور کند.

علت طرحواره محرومیت هیجانی

علت اصلی شکل گیری این طرحواره به دوران کودکی برمی گردد. وقتی کودک در محیطی رشد کند که والدین یا مراقبانش به نیازهای عاطفی او مانند مهر، توجه و همدلی پاسخ ندهند، او به تدریج باور می کند که شایسته دریافت محبت نیست یا هیچ کس توان درک احساساتش را ندارد. برای مثال کودکی که بارها در زمان غم یا ترس از والدینش آرامش و حمایت نگرفته است، در بزرگسالی به این نتیجه می رسد که دیگران هم هرگز نمی توانند او را آرام کنند یا نیازهایش را درک کنند.

علاوه بر والدین بی توجه، عوامل دیگری مانند سختگیری بیش از حد، جدایی والدین، یا حتی وجود مشکلات روانی در خانواده نیز می تواند در شکل گیری این طرحواره نقش داشته باشد.

برای مطالعه بیشتر: طرحواره رها شدگی

نشانه ها و علائم طرحواره محرومیت هیجانی

• افرادی که دچار این طرحواره هستند، معمولاً با مجموعه ای از نشانه ها و الگوهای رفتاری مواجه می شوند. برخی از این علائم عبارتند از:
• احساس دائمی تنهایی حتی در حضور دیگران
• ناتوانی در اعتماد کامل به عشق و توجه دیگران
• جستجوی بیش از حد برای دریافت محبت و تایید از اطرافیان
• جذب شدن به روابطی که در آن نیازهای عاطفی شان برآورده نمی شود
• حساسیت شدید نسبت به بی توجهی یا سردی کوچک از طرف دیگران
• بروز احساس خشم یا ناامیدی در روابط نزدیک به دلیل انتظار برآورده نشدن نیازها
• تمایل به پنهان کردن احساسات واقعی به دلیل ترس از طرد شدن

برای مثال فردی با این طرحواره ممکن است بارها وارد رابطه عاطفی شود اما بعد از مدتی احساس کند طرف مقابل او را درک نمی کند و در نتیجه رابطه را با دلخوری پایان دهد، حتی اگر شریکش در تلاش بوده که محبت نشان دهد.

برای مطالعه بیشتر: علت خارش مقعد

خطاهای شناختی در محرومیت هیجانی

خطاهای شناختی یا الگوهای فکری تحریف شده، بخش مهمی از تجربه کسانی است که طرحواره محرومیت هیجانی دارند. این خطاها باعث می شوند فرد برداشت های خارجی را به سرعت به ناتوانی در دریافت محبت یا بی ارزشی خود ربط دهد و واکنش های هیجانی و رفتاری نامناسب نشان دهد.

از جمله خطاهای رایج می توان به «خواندن ذهن»، «تفکر همه یا هیچ»، «شخصی سازی»، «پیشگویی بدترین وضعیت» و «استدلال عاطفی» اشاره کرد؛ یعنی فرد فرض می کند می داند دیگران چه فکری می کنند، هر نشانه کوچک کم توجهی را به این نتیجه می رساند که همیشه تنها خواهد ماند، یا چون احساس تنهایی می کند نتیجه می گیرد هیچ کس او را دوست ندارد. برای مثال کسی که پیام کوتاه شریک عاطفی اش را دیر جواب می دهد ممکن است فوراً بگوید «او دیگر مرا دوست ندارد» (پیشگویی بدترین وضعیت و خواندن ذهن) در حالی که واقعیت می تواند صرفاً مشغول بودن طرف مقابل باشد. این الگوهای فکری را می توان شناسایی و با تمرین های شناختی تغییر داد.

طرحواره محرومیت هیجانی در رابطه

طرحواره محرومیت هیجانی در روابط نزدیک خود را به شکل هایی نشان می دهد که کیفیت رابطه را پایین می آورد؛ احساس اینکه نیازهای عاطفی هرگز کافی برآورده نخواهند شد منجر به جستجوی پیوسته تایید، حساسیت بیش از حد نسبت به کوچکترین سردی، یا برعکس به کناره گیری محافظه کارانه از صمیمیت می شود. در عمل این یعنی فرد ممکن است به طرف مقابل فشار زیاد بیاورد تا توجه و اطمینان بدهد یا از ترس دوباره محروم شدن، خودش اقدامی برای نزدیک شدن نکند و فاصله ایجاد کند؛ هر دو سبک باعث چرخه ای از سوءتفاهم می شوند که توقع محروم شدن را تقویت می کند.

همچنین کسانی که این طرحواره را دارند معمولاً جذب روابطی می شوند که طرف مقابل از نظر عاطفی در دسترس نیست، چون الگوی پدر مادر را بازتولید می کنند و ناخودآگاه محیطی آشنا می سازند؛ چنین چرخه تکراری نشانه مرکزی این طرحواره است. برای مثال زوجی که یکی همیشه نگران است و دیگری کمی دورتر و کمتر ابراز هیجان می کند، طرف اول هر بار فاصله گرفتن طرف دوم را به «بی توجهی کامل» تفسیر می کند و این باعث بحث و قطع ارتباط می شود.

برای مطالعه بیشتر: طرحواره شکست چیست

درمان طرحواره محرومیت هیجانی

درمان این طرحواره معمولاً ترکیبی از کار شناختی، تجربه هیجانی هدفمند و تمرین های بین فردی است تا باورهای عمیق اصلاح شود و رفتار جدید جا بیفتد. شواهد نشان می دهد درمان های مبتنی بر طرحواره و روش های مرتبط در کاهش شدت طرحواره و بهبود کارکرد بین فردی مؤثرند.

۱) طرحواره درمانی

در این روش درمانگر کمک می کند ریشه های کودکی این طرحواره شناسایی شود و فرد تجربه های جدیدی از حمایت و محبت داشته باشد. درمانگر گاهی نقش والد حمایتگر را بازی می کند تا فرد احساس کند می تواند نیازهای عاطفی اش را دریافت کند.

مثال: اگر کسی در کودکی وقتی ناراحت بوده کسی او را آرام نکرده، در جلسه درمانی تصور می کند دوباره همان موقعیت تکرار شده اما این بار درمانگر یا خود فرد در نقش «والد مهربان» وارد می شود و به کودک درونش دلداری می دهد. این کار به او یاد می دهد دیگر همیشه تنها نخواهد ماند.

۲) درمان شناختی رفتاری (CBT)

اینجا تمرکز روی افکار اشتباه و خطاهای ذهنی است. فرد یاد می گیرد باورهای منفی را بررسی کند و آنها را با شواهد واقعی به چالش بکشد.

مثال: کسی فکر می کند «هیچ کس به من توجه نمی کند». در درمان، او باید شواهدی پیدا کند که این فکر درست یا غلط است. شاید متوجه شود همین هفته دوستش زنگ زده یا همکارش احوال او را پرسیده، پس باور «هیچ کس» درست نبوده است.

۳) درمان متمرکز بر هیجان (EFT)

در این روش فرد یاد می گیرد احساساتش را بهتر بشناسد و آنها را به شیوه درست بیان کند. بسیاری از کسانی که این طرحواره را دارند احساساتشان را پنهان می کنند چون می ترسند طرد شوند.

مثال: به جای قهر کردن با شریک عاطفی وقتی احساس بی توجهی دارد، یاد می گیرد بگوید: «وقتی جواب پیامم دیر می آید احساس تنهایی می کنم و نیاز دارم بیشتر مطمئن شوم برایت مهم هستم». این بیان مستقیم باعث دریافت پاسخ مناسب و محبت واقعی می شود.

۴) درمان مبتنی بر ذهنیت سازی

این روش کمک می کند فرد یاد بگیرد به جای قضاوت سریع، موقعیت ها را از دیدهای مختلف نگاه کند. یعنی قبل از نتیجه گیری، احتمالات دیگر را هم در نظر بگیرد.

مثال: وقتی دوستش دیر جواب پیام می دهد، به جای اینکه فوراً فکر کند «دیگر دوستم ندارد»، می تواند بگوید «شاید سر کار بوده یا گوشی اش خاموش بوده». این تغییر نگاه باعث می شود کمتر احساس تنهایی و محرومیت کند.

تست طرحواره محرومیت هیجانی

تست طرحواره محرومیت هیجانی بخشی از پرسشنامه طرحواره یانگ (YSQ) است که برای شناسایی الگوهای فکری و هیجانی ناسازگار طراحی شده است. در این تست، مجموعه ای از جملات مطرح می شود که فرد باید میزان موافقت یا مخالفت خود را با آنها روی یک طیف (مثلا از کاملا مخالف تا کاملا موافق) مشخص کند. پاسخ ها نشان می دهند که فرد تا چه حد باور دارد کسی نمی تواند نیازهای عاطفی او را برآورده کند.

این تست بیشتر روی احساسات تکراری تمرکز دارد؛ مثلا اینکه آیا فرد به طور مداوم احساس می کند درک نمی شود، یا فکر می کند هیچ وقت کسی برایش حضور عاطفی کافی ندارد. اگر امتیاز بالا باشد یعنی احتمال وجود طرحواره محرومیت هیجانی بیشتر است

مثال از سوال تست: «هیچ کس واقعا نمی فهمد چه احساسی دارم.» اگر فرد با این جمله کاملا موافق باشد، نشانه ای از محرومیت هیجانی است.

سخن آخر

طرحواره محرومیت هیجانی یکی از الگوهای عمیق و تاثیرگذار بر زندگی فردی و روابط اجتماعی محسوب می شود. افرادی که با این طرحواره مواجه هستند، در بسیاری از موارد احساس می کنند که حمایت، همدلی یا محبت کافی از سوی اطرافیان دریافت نمی کنند و همین مسئله می تواند منجر به بروز مشکلاتی در روابط خانوادگی، عاطفی و حتی محیط کار شود. خوشبختانه امروزه روش های درمانی متعددی همچون طرحواره درمانی، درمان شناختی رفتاری و رویکردهای متمرکز بر هیجان، راهکارهای مؤثری برای اصلاح این الگوها ارائه می دهند. بهره گیری از این درمان ها تحت نظر متخصصان روانشناسی، می تواند به فرد کمک کند تا باورهای ناکارآمد خود را تغییر دهد و تجربه روابطی سالم تر و رضایت بخش تر داشته باشد.

در صورتی که تمایل دارید از خدمات تخصصی در این زمینه استفاده کنید، می توانید از طریق مراکز روانشناسی و مشاوره موجود در تخفیفان اقدام نمایید. در این مراکز امکان مشاهده موقعیت مکانی، امتیاز کاربران، نظرات، ساعات کاری و همچنین بهره مندی از پشتیبانی فراهم است تا شما بتوانید با اطمینان بیشتری مسیر درمان و بهبود را آغاز کنید.

سوالات متداول

آیا طرحواره محرومیت هیجانی همیشه از کودکی شروع می شود؟

بله، ریشه اصلی این طرحواره معمولا در تجربه های کودکی است؛ وقتی کودک محبت، توجه یا همدلی کافی از والدین دریافت نکرده باشد. با این حال شدت آن می تواند در بزرگسالی، به ویژه در روابط عاطفی یا شرایط استرس را بیشتر آشکار شود.

آیا کسی که این طرحواره را دارد همیشه احساس تنهایی می کند؟

نه لزوما. بعضی افراد فقط در روابط نزدیک یا موقعیت های خاص این احساس را تجربه می کنند. اما نقطه مشترک همه آنها این است که باور دارند نیازهای عاطفی شان به طور کامل برآورده نمی شود، حتی اگر در ظاهر اطرافشان افراد زیادی حضور داشته باشند.

آیا طرحواره محرومیت هیجانی درمان پذیر است؟

بله. با استفاده از روش هایی مثل طرحواره درمانی، CBT و تمرکز بر هیجان می توان این باورها را اصلاح کرد. درمان به فرد کمک می کند احساس کند شایسته محبت است و یاد بگیرد در روابطش نیازهای عاطفی اش را سالم و مستقیم بیان کند.