خیلی وقت ها والدین متوجه نمی شوند که پشت رفتارهای به ظاهر ساده ای مثل ناخن جویدن، گوشه گیری یا ترس های بی دلیل، یک اضطراب جدی پنهان شده است. اضطراب در کودکان نه تنها بر احساسات و روابط آن ها تاثیر می گذارد، بلکه می تواند عملکرد تحصیلی، خواب، اشتها و حتی رشد جسمی کودک را مختل کند. اگر این نشانه ها به موقع شناسایی نشوند، ممکن است در آینده به مشکلات روانی عمیق تر مثل افسردگی یا اختلالات اضطرابی شدید منجر شوند. خوشبختانه امروزه مراکز مشاوره روانشناسی کودک در سراسر کشور با حضور روانشناسان متخصص، امکان دریافت کمک های حرفه ای را برای والدین فراهم کرده اند.
اگر نگران رفتارهای فرزندتان هستید یا احساس می کنید برخی نگرانی های او طبیعی نیستند، این مقاله برای شما نوشته شده است. در ادامه با مهم ترین نشانه های اضطراب، دلایل بروز آن، انواع رایج اضطراب در کودکان و موثرترین راهکارهای درمانی آشنا می شوید. همین حالا همراه ما باشید تا هر آنچه باید بدانید را با زبانی ساده و علمی بخوانید.
سرفصل‌ها
اضطراب در کودکان چیست؟
اضطراب در کودکان حالتی از نگرانی، ترس یا بی قراری مداوم است که ممکن است در ظاهر طبیعی به نظر برسد، اما اگر طولانی مدت و شدید باشد، می تواند عملکرد کودک را در زندگی روزمره مختل کند. این حالت ممکن است هنگام جدایی از والدین، در مدرسه یا حتی در موقعیت های اجتماعی ساده بروز پیدا کند. کودکی که دچار اضطراب است ممکن است با شکایت های جسمی مثل دل درد، سردرد یا حالت تهوع سعی کند از موقعیت های استرس زا فرار کند. این اختلال ممکن است بدون مداخله ی مناسب، در آینده به مشکلات عمیق تری مثل افسردگی یا افت تحصیلی منجر شود. بنابراین شناسایی به موقع و برخورد صحیح با آن، نقش مهمی در سلامت روان کودک دارد.
انواع اضطراب در کودکان
اضطراب در کودکان به اشکال مختلفی بروز می کند که هر کدام ویژگی های خاص خود را دارد:
اضطراب جدایی
این نوع اضطراب زمانی اتفاق می افتد که کودک در هنگام جدا شدن از والدین یا مراقب اصلی خود دچار نگرانی شدید می شود. کودکان مبتلا به اضطراب جدایی ممکن است از رفتن به مهدکودک یا مدرسه امتناع کنند یا هنگام خداحافظی گریه های طولانی، دل درد و بی قراری داشته باشند. این اضطراب در سنین پایین رایج تر است، اما اگر تا سنین مدرسه ادامه پیدا کند، نیاز به بررسی تخصصی دارد.
اضطراب اجتماعی
در این حالت کودک در موقعیت های اجتماعی یا زمانی که توجه دیگران به او جلب می شود دچار ترس یا خجالت شدید می شود. ممکن است از صحبت کردن در جمع، اجرای فعالیت های کلاسی یا حتی خوردن غذا در جمع خودداری کند. اضطراب اجتماعی می تواند مانع از شکل گیری ارتباطات طبیعی کودک شود و به انزوا یا کاهش اعتماد به نفس منجر گردد.
برای مطالعه بیشتر: ماسک صورت خانگی
اضطراب فراگیر
کودکی که به اضطراب فراگیر دچار است، دائماً نگران مسائل مختلفی مانند سلامتی والدین، نمرات مدرسه، آینده یا حتی اتفاقات روزمره است. این نگرانی ها اغلب بی دلیل یا اغراق آمیز به نظر می رسند، اما برای کودک بسیار واقعی و آزاردهنده هستند. این نوع اضطراب ممکن است با نشانه هایی مثل بی خوابی، بی قراری، یا شکایت های جسمی نیز همراه باشد.
فوبیای خاص (ترس های شدید)
برخی کودکان نسبت به یک چیز یا موقعیت خاص ترس بسیار شدیدی دارند؛ مثل ترس از تاریکی، بلندی، حیوانات، صدای رعد و برق یا حتی سوار شدن به آسانسور. این ترس ها معمولاً خارج از حد طبیعی هستند و ممکن است باعث اجتناب کامل کودک از موقعیت های مرتبط شوند. اگر این فوبیاها عملکرد طبیعی کودک را مختل کنند، نیاز به مداخله تخصصی دارند.
اختلال پانیک (حملات وحشت زدگی)
کودکانی که دچار این نوع اضطراب هستند، به طور ناگهانی دچار حمله هایی از ترس شدید می شوند که با علائمی مانند تپش قلب، تعریق، لرزش، سرگیجه یا احساس خفگی همراه است. این حملات معمولاً کوتاه مدت هستند اما بسیار ترسناک به نظر می رسند. گاهی کودک از ترس تکرار این حملات، از حضور در مکان های خاص خودداری می کند.
برای مطالعه بیشتر: علائم بیش فعالی در کودکان
اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)
در این نوع اضطراب، کودک افکار ناخواسته و مزاحمی دارد که باعث اضطرابش می شوند و برای کاهش این اضطراب دست به اعمال تکراری یا آیینی می زند. مثلاً بارها دست هایش را می شوید یا اشیاء را به شیوه خاصی مرتب می کند. این رفتارها زمان و انرژی زیادی از کودک می گیرند و بر کیفیت زندگی او تاثیر می گذارند.
علائم فیزیکی اضطراب در کودکان
در ادامه به مهم ترین علائم فیزیکی اضطراب در کودکان می پردازیم. این نشانه ها معمولاً در کنار تغییرات رفتاری یا احساسی دیده می شوند و نباید نادیده گرفته شوند، چون می توانند نشانه ای از اضطراب پنهان در کودک باشند:
۱. دل درد یا حالت تهوع مکرر
کودکانی که دچار اضطراب هستند، ممکن است اغلب از دل درد شکایت کنند یا دچار تهوع شوند؛ مخصوصاً زمانی که قرار است وارد موقعیت های استرس زا مثل مدرسه یا مهمانی شوند.
۲. تپش قلب یا نفس نفس زدن
زمانی که کودک دچار اضطراب می شود، ممکن است ضربان قلب او افزایش پیدا کند یا نفس کشیدن برایش دشوار شود. این حالت گاهی شبیه حملات پانیک است.
۳. سردردهای بدون دلیل مشخص
سردردهای مکرر که با بررسی های پزشکی دلیل خاصی برای آن ها پیدا نمی شود، می توانند نشانه ای از اضطراب مزمن باشند.
۴. اختلال در خواب
بی خوابی، کابوس دیدن یا بیدار شدن های مکرر در طول شب از جمله نشانه های جسمی اضطراب در کودکان هستند.
۵. لرزش بدن یا تعریق زیاد
در شرایط استرس زا، برخی کودکان دچار لرزش دست یا بدن می شوند. همچنین ممکن است تعریق غیرعادی در کف دست یا بدن آن ها دیده شود.
۶. کاهش اشتها یا پرخوری عصبی
اضطراب می تواند اشتهای کودک را کاهش دهد یا برعکس باعث پرخوری و تمایل به غذاهای خاص شود.
برای مطالعه بیشتر: برای بی خوابی چه بخوریم
درمان خانگی اضطراب در کودکان
در ادامه سه مورد از درمان های خانگی اضطراب در کودکان را بیان خواهیم کرد:
ایجاد محیط آرام و حمایت گر
برای کاهش اضطراب کودک، باید محیطی آرام و امن فراهم کنید. اختصاص زمان روزانه برای بازی و گفتگو با کودک باعث می شود او احساس حمایت و امنیت بیشتری داشته باشد و نگرانی هایش کاهش یابد.
تمرین تکنیک های آرام سازی
آموزش نفس عمیق و تمرین های ساده آرام سازی مثل تصویرسازی ذهنی یا گوش دادن به موسیقی ملایم می تواند استرس کودک را به طور قابل توجهی کاهش دهد و به او کمک کند بهتر با اضطراب مقابله کند.
تنظیم خواب و تغذیه سالم
تنظیم ساعت خواب منظم و فراهم کردن تغذیه سالم و متعادل تاثیر زیادی در کنترل اضطراب دارد. خواب کافی و رژیم غذایی مناسب باعث می شود کودک انرژی کافی داشته باشد و کمتر دچار بی قراری و نگرانی شود.
درمان اضطراب در کودکان دبستانی و پیش دبستانی
در این سنین، درمان اضطراب بیشتر بر پایه ایجاد عادت های مثبت و تقویت مهارت های اجتماعی استوار است. بازی های گروهی و فعالیت های هنری باعث می شوند کودک به تدریج با ترس هایش مواجه شود و یاد بگیرد احساساتش را کنترل کند. والدین و مربیان باید محیطی امن و بدون قضاوت فراهم کنند تا کودک بدون ترس از شکست یا تمسخر، بتواند احساساتش را بیان کند. آموزش مهارت های حل مسئله و بیان هیجانات به زبان کودکانه نیز به کاهش اضطراب کمک می کند. در موارد شدید تر، همکاری با روانشناس کودک برای ارائه راهکارهای تخصصی و برنامه درمانی متناسب با سن کودک ضروری است.
برای مطالعه بیشتر: درمان سردرد خانگی
بازی هایی برای کاهش اضطراب کودکان
در این بخش ۴ بازی موثر بر اختلال اضطراب را معرفی خواهیم کرد:
بازی نقاشی آزاد
در این بازی کودک بدون محدودیت و دستور خاصی شروع به نقاشی می کند و احساسات خود را روی کاغذ بیان می کند. این کار به کودک کمک می کند تا اضطراب و نگرانی های درونش را به شکل تصویری و غیرکلامی تخلیه کند و ذهنش آرام شود. نقاشی کردن باعث افزایش تمرکز و کاهش استرس می شود و کودک را به دنیای خلاقیت می برد.
بازی تنفس عمیق همراه با بادکنک
در این بازی کودک بادکنکی را باد می کند و سپس با تمرکز و آرامش آن را به آرامی خالی می کند. این فعالیت به کودک آموزش می دهد چگونه نفس عمیق بکشد و تنش های جسمی و روانی را کاهش دهد. تنفس عمیق یکی از ساده ترین و موثرترین راهکارهای مقابله با اضطراب است که در این بازی به صورت عملی و سرگرم کننده آموزش داده می شود.
بازی نقش بازی کردن
در این بازی کودک با کمک والدین یا مربی نقش های مختلف را بازی می کند و موقعیت های استرس زا را در قالب بازی تمرین می کند. این روش باعث می شود کودک مهارت های اجتماعی و مقابله با موقعیت های اضطراب آور را تمرین کند و یاد بگیرد چگونه با ترس هایش برخورد کند. بازی نقش بازی کردن به افزایش اعتماد به نفس کودک کمک می کند.
بازی یوگا کودکانه
این بازی شامل انجام حرکات ساده و کششی به همراه تنفس آرام و تمرکز است. حرکات یوگا به تقویت بدن و آرامش ذهن کودک کمک می کند و سطح هورمون های استرس را کاهش می دهد. انجام منظم این بازی باعث افزایش تعادل احساسی و کاهش علائم اضطراب در کودکان می شود.
بهترین درمان اختلال اضطراب در کودکان
در پایان باید بدانیم که اضطراب در کودکان موضوعی نیست که بتوان آن را نادیده گرفت یا به آینده موکول کرد. هرچه مداخله زودتر و اصولی تر انجام شود، احتمال درمان کامل و بازگشت کودک به آرامش روانی بیشتر خواهد بود. والدینی که به احساسات و نشانه های رفتاری فرزندانشان حساس هستند، می توانند نقش مهمی در پیشگیری از تشدید این اختلال ایفا کنند.
اگر به دنبال راهی مطمئن برای دریافت مشاوره تخصصی هستید، در تخفیفان می توانید به راحتی بهترین مراکز روانشناسی مشاوره تهران را مشاهده و مرکز مورد نظر خود را انتخاب و با تخفیف ویژه رزرو کنید. اطلاعات کامل هر کلینیک از جمله ساعت کاری، امکانات، تصاویر محیط، سوابق روانشناس و نظرات کاربران نیز در صفحه اختصاصی آن درج شده است تا در درمانی با کیفیت و در عین حال مقرون به صرفه برای کودک خود مهیا سازید.
سوالات متداول
اضطراب در کودکان از چه سنی شروع می‌شود؟
اضطراب ممکن است در کودکان از سنین بسیار پایین، حتی پیش از ورود به مدرسه، ظاهر شود. کودکانی که در محیط های پرتنش یا ناپایدار رشد می کنند یا والدینی مضطرب دارند، بیشتر در معرض ابتلا به اضطراب قرار دارند. نشانه های اولیه مانند ترس از جدایی، بی قراری، اختلال در خواب یا شکایت های بدنی بی دلیل می تواند زنگ هشدار باشد.
چطور بفهمیم که اضطراب کودک طبیعی است یا نیاز به مراجعه به روانشناس دارد؟
اگر اضطراب کودک باعث اختلال در فعالیت های روزمره مثل مدرسه رفتن، خوابیدن، غذا خوردن یا تعامل با دیگران شود، باید جدی گرفته شود. ترس ها و نگرانی های خفیف در کودکان طبیعی هستند، اما اگر تکرار شوند، شدت پیدا کنند یا طولانی مدت باقی بمانند، مراجعه به مشاور یا روانشناس کودک ضروری است.
درمان اضطراب در کودکان چگونه انجام می شود؟
درمان اضطراب در کودکان معمولا با جلسات مشاوره و روان درمانی آغاز می شود. روش های رفتاری شناختی (CBT) از رایج ترین و مؤثرترین شیوه های درمانی هستند. در برخی موارد، با تشخیص متخصص ممکن است از دارو نیز استفاده شود، ولی اولویت اصلی با درمان های غیردارویی است. همکاری والدین و ایجاد محیطی آرام و امن برای کودک نیز نقش بسیار مهمی دارد.
مطالب مرتبط
جدیدترین پست ها
سیروز کبدی چیست | علائم اولیه | آیا سیروز درمان قطعی دارد؟
سیروز کبدی یکی از بیماری های جدی و پیش رونده کبد است که اغلب پس از سال ها آسیب مداوم به این عضو حیاتی ایجاد می‌شود. بسیاری…
